Έλληνες και Ρουμάνοι ανά τους αιώνες

Του Βασιλείου Σηφακάκη

Αντιπροέδρου του ΟΔΕΓ

Όποιος ασχοληθεί με τη Μυθολογία και την Ιστορία μας θα διαπιστώσει ότι οι Έλληνες έγιναν γνωστοί στους Ρουμάνους, ήδη από τους Μυκηναϊκούς χρόνους, όπως, επίσης, τεκμηριωμένα γράφει ο Ρουμάνος Ακαδημαϊκός και Καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου Emil Condurachi, Κρητικής καταγωγής. Θρυλείται δε ότι οι Έλληνες είχαν εισέλθει στην υδάτινη οδική αρτηρία του Δουνάβεως, με το πρώτο πλοίο του κόσμου την ΑΡΓΩ, της οποίας ο θρύλος επηρέασε έντονα τον κατά χιλιετίες μεταγενέστερο Έλληνα επιχειρηματία Σίνα, ώστε το πανάρχαιο όνομα ΑΡΓΩ να φέρεται και από το πλοίο της ναυτιλιακής εταιρείας του, το οποίο με αφετηρία τη Βιέννη διέπλεε τον Δούναβη, τον Εύξεινο Πόντο, το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, φθάνοντας στην Κύπρο και την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπως επί χιλιετίες παλαιότερα η πρώτη ΑΡΓΩ. 

Στον χώρο της αρχαίας Δακίας εντοπίζονται Έλληνες από πολλούς και επιφανείς Ρουμάνους επιστήμονες. Πρωτίστως, ο Ακαδημαϊκός και Καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου Vasile Parvan δημοσιεύει εξαιρετικά ενδιαφέρον μελέτημα του, το οποίο επιγράφει ''Η ελληνική και ελληνιστική διείσδυση στην κοιλάδα του Δουνάβεως''. Αναφέρει δε ότι το 500 π.χ. κατά μήκος του πλωτού ποταμού, οι Έλληνες ίδρυσαν πλήθος επινείων, εμπορίων, σταθμών πωλήσεως και αγοράς, πλέοντας ακατάπαυστα προς τα άνω και κάτω του πλωτού ποταμού. Προφανέστατα δε λόγω της αδιάλειπτης και κατ' αποκλειστικότητα, συνήθως, χρήσεως του από Έλληνες, ο Ρουμάνος αρχαιολόγος ονομάζει τον Δούναβη ''ελληνικό''.

Η Ουκρανή Καθηγήτρια Tatiana Blawatskaya στο δημοσίευμα της, επιγραφόμενο ''Από την Κρητική εποποιία του 17ου έως τον 15ο π.χ αιώνα'', αναφέρει ότι Κρητικοί, τόσο πρώιμα, προσεγγίζουν τα Παρευξείνια και τα παραδουνάβια εδάφη.

Πάντως, τολμηρότερα, οπωσδήποτε ο ακαδημαϊκός και καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου Nikolae Banescu, όταν εκλέχθηκε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών ανέπτυξε από το βήμα της το θέμα ''Μεταξύ Ρουμάνων και Ελλήνων. Αυτό που μας διδάσκει το παρελθόν''. Την δε παραδουνάβια περιοχή, στην οποία κατοικούσαν οι θεωρούμενοι ως ομόφυλοι-ομογενείς Δακών, Γέτες και όπου εγκαταστάθηκαν Έλληνες, χαρακτηρίζει ''χώρα, αληθινά ελληνική''. Διαπιστώνει δε και παντοειδή επίδραση του ελληνικού πολιτισμού, η οποία δεν ανακόπτεται και μετά την κατάκτηση των Ρωμαίων. Συγκεκριμένα, στο Ulpetum, δηλ. στον τεράστιο αγροτικό χώρο του κέντρου της μικρής Σκυθίας, μετέπειτα Δοβρουτσάς, χρησιμοποιούσαν προφορικά και γραπτά την ελληνική γλώσσα, ώστε να είναι ευρύτατα διαδεδομένη και η ονομασία Skythia Graeca.

Αρχικά οι γηγενείς της Μικράς Σκυθίας οπωσδήποτε θα ήσαν απέναντι των Ελλήνων επιφυλακτικοί, χωρίς να λείπουν και οι αντιθέσεις, οι οποίες όμως, κατά τον ευφημότατα γνωστό αρχαιολόγο Scalat Lambrino ενωρίτατα αμβλύνονται, βαθμιαία δε επικρατεί πνεύμα εξοικειώσεως και συνεργασίας, το οποίο καταλήγει στην εμφάνιση Ελληνο-Σκυθών ή των λεγόμενων Μειξελλήνων. Άλλωστε οι Έλληνες είχαν γνωρίσει και ανατράφηκαν τους ακραιφνείς Σκύθες σε πολύ βορειότερα μέρη, στη Ρωσία, όπως μας πληροφορεί ο πρώτος Έλληνας ιστορικός και πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος, ο οποίος στη μεγάλη Σκυθία αρκετό διάστημα διέμεινε.

Ήδη για τους παραδουνάβιους πληθυσμούς ο ακαδημαϊκός Pippidi αφιέρωσε σειρά μελετών και σύγγραμμα επιγραφόμενο ''Οι Έλληνες στον κάτω Δούναβι από την αρχαϊκή εποχή στη ρωμαϊκή κατάκτηση''. Επισημαίνει δε την αμοιβαία εποικοδομητική και πολλαπλώς επωφελή συμβίωση αυτοχθόνων ΓετοΔακών και αποδήμων Ελλήνων, προσκομίζοντας και πολύτιμες πληροφορίες, κατά τις οποίες το ελληνικό δαιμόνιο αναδεικνύεται και σε τομείς μη εμπορικούς, μη οικονομικούς, αλλά πληρέστατα διπλωματικούς. Ενδεικτικά μνημονεύεται ο Ακορνίων, ως υπουργός Εξωτερικών της Δακίας, επί βασιλείας Buravista, τον οποίο εκπροσωπεί κατά τη συνάντηση με τον ρωμαίο Πομπήιο στην Ηράκλεια Λυγκηστίδος, (Μοναστήρι, Βιτώλια) της Μακεδονίας, κατά την επικείμενη αναμέτρηση του με τον Καίσαρα στη Φάρσαλο της Θεσσαλίας. 

'Ελληνες, τόσο της Μητροπολιτικής Ελλάδος, όσο και της διασποράς κατευθύνονται αδιάλειπτα στη Δακία, χρησιμοποιώντας δρόμους υδάτινους και στεριανούς. Ένα στεριανό του οποίου η αφετηρία βρίσκεται στην ελληνική χερσόνησο περιγράφει λεπτομερώς ο Ρουμάνος A. Bodor. Ακριβέστατα αποκαλύπτει γράφοντας ''ένας άλλος εμπορικός δρόμος ξεκινούσε από την κυρίως Ελλάδα και ανέβαινε δια των κοιλάδων των ποταμών Αξιού (Βαρδάρη) και Μάργου (Μοράβα). Ο δεύτερος ποταμός που πηγάζει από το όρος Σκάρδος, χύνεται στη δεξιά όχθη του Δουνάβεως, δυτικά του Βιμινακίου, (σημ. Κοστολάτς). Απ' αυτούς τους δρόμους Έλληνες μετέφερον το λάδι και τα κρασιά παίρνοντας από τους Δάκες εργάτες, δούλους και πρώτες ύλες''. Ωστόσο το πλέον πρόσφορο δρομολόγιο έχει επισημάνει ο Vasile Parvan αναφερόμενος στους κατοίκους των βορειοηπειρωτικών πόλεων Απολλωνίας και Δυρραχίου (Επιδάμνου). Με μεγάλη επίσης ακρίβεια και εκπληκτική σαφήνεια πληροφορεί και ο επίσης Ρουμάνος B. Mitrea με την ιταλόγλωσση μελέτη του Penetrazione commercial et circolatione monetaria nella Dacia prima della conquista. Στο συνέδριο του ΟΔΕΓ που έγινε στην κάτω Ιταλία, ειδική ανακοίνωση έκαμε ο Αχιλλέας Λαζάρου, εξ αφορμής σχετικών δημοσιευμάτων του Γερμανού G. Rolhfs (Ρολφς) και του Ρουμάνου καθηγητού του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης Eugene Lozovan.

Ο δεύτερος, στη μελέτη του Scando romanika γράφει ότι ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός έχει πραγματοποιήσει δύο εκστρατείες κατά των Δακών στρατολογώντας μεγάλο αριθμό Κρητών, οι οποίοι διακρίθηκαν ως ικανότατοι σκαπανείς. Πρόκειται για τους κατασκευαστές της περιβόητης γέφυρας Drobeta του Δουνάβεως. Επιπρόσθετα, χάρη στα επιτεύγματα της 1ης λεγεώνας Κρητών ολοκληρώθηκε ''η πρώτη φάσις κατακτήσεως της Δακίας''. Ταυτόχρονα, εξ' ίσου σημαντική αξιολογείται και η συμβολή των Κυπρίων στην ανέγερση φρουρίων για την προάσπιση της Ρωμαϊκής επαρχίας της Δακίας. Το 6ο ή 7ο της δυνάμεως των λεγεώνων της μεθοριακής γραμμής Παννονίας-Δακίας στρατολογήθηκε από τη Μικρά Ασία και την Ηπειρωτική Ελλάδα, προπάντων από τη Μακεδονία. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Βουκουρεστίου και Bochum Γερμανίας Cicerone Poghirc έχει επιδοκιμάσει την εσπευσμένη απόφαση των Ρωμαίων για τη συγκρότηση της περιώνυμης 5ης λεγεώνας αποκλειστικά από Μακεδόνες, μάλιστα καθ' υπέρβαση της πάγιας αριθμητικής δυνάμεως, έως και στο τριπλάσιο, γεγονός που μαρτυρείται και από τον Δίωνα τον Κάσσιο ''φάλαγγά τε τινά εκ μόνων Μακεδόνων, μυρίοις και εξακισχιλίοις συντάξαι (Αντωνίνον) και αυτήν Αλεξάνδρου επονομάσαι, και τοις όπλοις οις ποτε επ εκείνου εκέχρηντο οπλίσαι''. (Συνέταξε μια φάλαγγα δεκαέξι χιλιάδων ανδρών, μόνο από Μακεδόνες, στην οποία έδωσε το όνομα του Αλεξάνδρου, και την οποία εξόπλισε με τα όπλα που είχε κάποτε χρησιμοποιήσει εκείνος προφανώς τις σάρισες). 

Με διαπιστωμένη επιλογή του Αυτοκράτορα Μάρκου Ουλπίου Τραϊανού καταφθάνουν στη Δακία και εξέχουσες ελληνικές προσωπικότητες. Ο Τραϊανός δεν αρκείται στις τακτικές στρατιωτικές μονάδες, τις λεγεώνες, απαρτισμένες από Έλληνες της ξενιτειάς. Επιλέγει στο επιτελείο του τις περιφημότερες προσωπικότητες. Μια απ' αυτές είναι ο Titus Statilius Crito, ο Έλληνας Κρίτων, αυτοκρατορικός γιατρός και επικεφαλής της υγειονομικής υπηρεσίας του εκστρατευτικού σώματος, που αναδεικνύεται πρώτος ιστορικός της Ρωμαϊκής Δακίας. Περιφημότερος δε αναδεικνύεται ο Απολλόδωρος, μηχανικός, κατασκευαστής της περιλάλητης γέφυρας του Δουνάβεως Drobeta, χάρη στην οποία ο Τραϊανός διαπερνά τον ''ελληνικό'' Δούναβη. Ταυτόχρονα έχει φιλοτεχνήσει την περίφημη στήλη του Τραϊανού στη Ρώμη, που πέρα από την μοναδική καλλιτεχνικότητά της, θεωρείται και πολύτιμη ιστορική πηγή του ρωμαιοδακικού πολέμου. 

Ο Ρουμάνος κληρικός P. I. David έχει διαπιστώσει ότι στο εκστρατευτικό σώμα του Τραϊανού υπήρχον και Έλληνες Χριστιανοί, προερχόμενοι από τους Αγίους Τόπους και γειτονικές περιοχές, συνεπακόλουθα δε εικάζει διάδοση του Ευαγγελίου στους Γετοδάκες, λατινιστί. Ο δε καθηγητής της Θεολογίας M. Pacurariu και Έλληνες μη Θεολόγοι έχουν αποδείξει ότι ο ονομαστότερος κήρυκας του Ευαγγελίου στη Δακία, ο οποίος ήταν γνωστός ευρύτατα με το όνομα Γούλφιλας ή Ούλφιλας και επί αιώνες θεωρήθηκε Γότθος, ήταν Έλληνας, καταγόμενος από την Καππαδοκία. Είναι ο δημιουργός της ''Γοτθικής Γραφής''. Δίγλωσσοι άλλωστε και κατά τόπους και χρόνους πολύγλωσσοι Έλληνες έχουν κηρύξει το Ευαγγέλιο στη Δακία, προ της επίσημης αναγνωρίσεως της νέας θρησκείας, οπότε διώχθηκαν ποικιλότροπα και οδηγήθηκαν στο μαρτύριο. Πάμπολλοι μνημονεύονται με ονόματα ελληνικά ή ξενικά, ιδίως λατινικά. Επομένως η εξακρίβωση της καταγωγής σπάνια είναι εφικτή, όπως του Επισκόπου Τόμων της Δακίας, του οποίου το όνομα σώζεται ελληνικά Πάτερνος και λατινικά Paternus. Η ελληνικότητα του συνάγεται από το δακτυλίδι του, που φυλάσσεται στον ''Θησαυρό'' του Μουσείου Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης (Λένινγκραντ). 

Η τάση αφελληνίσεως δεν εκπλήσσει, όταν Γάλλος Πανεπιστημιακός Θεολόγος, ο Frederc Taillez έχει χαρακτηρίσει τον Άγιο Δημήτριο, πολιούχο της Θεσσαλονίκης ''πρωτο-ρουμάνο'', επειδή ήταν χρήστης της λατινικής γλώσσας, παραβλέποντας το γεγονός ότι ήταν ανώτατος αξιωματικός του Ρωμαϊκού στρατού. Την αποκατάσταση της αλήθειας οφείλουμε στη Ρουμάνα Maria Golescu. Περισσότερο περίπλοκο περιστατικό μνημονεύεται από τον καθηγητή Pippidi, ο οποίος στο 6ο διεθνές συνέδριο ελληνικής και λατινικής επιγραφικής έχει ανακοινώσει τα ακόλουθα: ''Εάν κατά τον δεύτερο μ.χ. αι. στην Οδησσό γίνεται μνεία μιας φυλής Ρωμαίων, αυτή δεν προήλθε, όπως θα πίστευε κάποιος, από Ρωμαίους που ήλθαν για μόνιμη εγκατάσταση σ' αυτή την πόλη. Πράγματι, πρόκειται για όνομα τιμητικό, δεκτό από ελληνικό φύλο, που προστέθηκε κατά την αυτοκρατορική περίοδο στα έξι παραδοσιακά φύλα, προερχόμενο από την Μίλητο, όπως διαβεβαιώνει και η Emilia Dorutiu-Boila''. 

Εξ άλλου κατά τον 6ο αι. επί Ιουστινιανού, όπως ευφυέστατα μας γνωστοποιεί ο Ιωάννης Λυδός, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινουπόλεως και διοικητής της Ευρώπης, όπως τότε ονομαζόταν τα Βαλκάνια, Έλληνες χρησιμοποιούν την ιταλική ''λατινική'' γλώσσα: ''Νόμος αρχαίος ην πάντα μεν τα οπωσούν πραττόμενα παρά τοις επάρχοις, τάχα δε και ταις άλλαις των αρχών, τοις Ιταλών εκφωνείσθαι ρήμασιν, τα δε περί την Ευρώπην πραττόμενα, πάντα την αρχαιότητα διεφύλαξεν εξ ανάγκης, δια το τους αυτούς οικήτορας, καίπερ Έλληνας εκ του πλείονος όντας, τη των Ιταλών φθέγγεσθαι φωνή και μάλιστα τους δημοσιεύοντας''. (Υπήρχε αρχαίος νόμος να γράφονται στα λατινικά, όλα όσα επράττοντο από τους επάρχους και τις άλλες εξουσίες. Όσα δε συνέβαιναν στα Βαλκάνια, εξ αιτίας του γεγονότος ότι κατοικούσαν οι ίδιοι οικήτορες, που στην πλειοψηφία τους ήταν Έλληνες, ήταν ανάγκη από παλαιότερα να γράφονται και να λέγονται στα Ιταλικά (λατινικά) και μάλιστα όσα γίνονται από δημόσια πρόσωπα).

Οι ''Ρωμαίοι'' της Κωνσταντινουπόλεως, λατινόφωνοι Έλληνες δεν αδιαφορούσαν καθόλου για τους διάσπαρτους στα Παραδουνάβια ομογενείς, που πλέον προσφωνούνται Ρωμαίοι και τελικά Ρωμιοί, καθώς και για τους εκρωμαϊσμένους Γετοδάκες και επήλυδες αλλοδαπούς. Ομολογουμένως, σωστικοί παράγοντες του ρωμαϊσμού και υπέρμαχοι του χριστιανισμού και του πολιτισμού, κατά τις περιόδους καταστροφικών αναστατώσεων, εξ αιτίας καθόδου και επιδρομών ποικιλωνύμων λαών, αναδεικνύονται ο ''ρωμαϊκός'' βυζαντινός στόλος του Δουνάβεως και τα βυζαντινά οχυρά. Εξ ίσου βοηθούνται οι γηγενείς πληθυσμοί και κατά τις διεισδύσεις Σλάβων, των οποίων μετριάζουν τις επιβλαβείς δραστηριότητες. Μόλις αποφεύχθηκε η σλαβοφωνία στη Γετο-Δακία. 

Βραδύτερα, προ και μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, οι Έλληνες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών επιτελούν και υψηλότερη αποστολή ως ηγεμόνες ή εξειδικευμένοι αξιωματούχοι, προ πάντων δε ως αρχηγοί πρώιμης αντιστάσεως του Τουρκικού επεκτατισμού. Πράγματι, καταπλήσσονται και οι πλέον δύσπιστοι από όσα αποδίδονται στους ηγεμόνες Λούπο Μιχαήλ και Γενναίο, ηπειρωτικής καταγωγής. Εκθαμβωτική δραστηριότητα ανέπτυξε και ο γόνος της Χίου, διάκονος Κορέσης, ο οποίος χάρισε στους απογόνους των Γετοδακών, ως εθνικό όνομα, εθνωνύμιο, το σημασιολογικά τότε παντελώς αλλοιωμένο Ρωμάνος, που είχε καταντήσει με τη σημασία ''δούλος''. Εξ ίσου αξιομνημόνευτος είναι και ο πρώτος ιστορικός της Ρουμανίας, ο Πηλιορείτης καλόγερος Δανιήλ Φιλιππίδης, πρωτεξάδελφος του καλόγερου και διδασκάλου του Γένους, Γρηγορίου Κωνσταντά, διότι καθιέρωσε στη Γετο-Δακία το εθνωνύμιο Ρουμανία, δοθέντος ότι η γένεση του χρονολογείται μετά την εγκατάλειψη της, ακριβώς, από τους Ρωμαίους, το 271 μ.χ.

Εξ ίσου, σπουδαίοι γόνοι της οικογένειας Φιλιππίδη, διακρίνονται και στον επιστημονικό στίβο της σημερινής Ρουμανίας. Αρκεί η αναφορά στον Αλέξανδρο Φιλιππίδη, καθηγητή Πανεπιστημίου και τακτικό μέλος της Ρουμανικής Ακαδημίας, θεμελιωτή της Γλωσσολογικής Σχολής του Ιασίου, μύστη των ιστορικών πηγών και πάρα πολλών έργων, συγγραφέα δίτομης ογκώδους συγγραφής (Ιάσιο 1923-1927 τ. Α' 889 σελ. και 829) για την καταγωγή του Ρουμανικού λαού και της γλώσσας του, σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια της ρουμανικής ιστοριογραφίας (Βουκουρέστι 1978).

Ψάχνοντας δε στα ευρετήρια του ογκώδους συγγραφικού έργου τα λήμματα, που αναφέρονται στην οικογένεια Φιλιππίδη, βρήκα στην παραπομπή Θεοδόσης Κ. Σπεράντζας συγγραφή με τίτλο ''Τα περισωθέντα έργα του Αργύρη Φιλιππίδη'', Αθήναι 1978, σελ. 323-324, όπου εφιστάται η προσοχή των αναγνωστών: ''Ας μη λησμονώμεν όμως σήμερον, ότι προ της Ελληνικής Επαναστάσεως οι Έλληνες είχον κατά πυκνοτάτους ομίλους μεταναστεύσει εις τας Παραδουναβίους χώρας και ότι ο αριθμός των εκεί εγκατεστημένων ομοεθνών μας ήτο μεγαλύτερος κατά πολύ του ενός εκατομμυρίου''. Το δε έργο που έχουν επιτελέσει πάμπολλοι απ' αυτούς προβάλλεται και αξιολογείται, μάλιστα και πολύ πρόσφατα, από σύγχρονους μας Ρουμάνους επιστήμονες.

Αντί επιλόγου, υπενθυμίζω τα καλαίσθητα και κατάμεστα εγκύρων πληροφοριών βιβλία της Paula Scalcau: 1. Grecii din Romania (Οι Έλληνες της Ρουμανίας), Βουκουρέστι 2005 και 2. Elenismus in Romania (Ο Ελληνισμός στη Ρουμανία), Βουκουρέστι 2006, καρποί του Εκδοτικού Οίκου Ομόνοια, του οποίου η πάλλουσα ψυχή λέγεται Elena Lazar.

Πηγή: Β. Σταματόπουλος, Οι Μακεδονοβλάχοι (17ος-19ος αι.). Έλληνες Βλάχοι στην Κεντροανατολική Ευρώπη. Η αποκατάσταση της αλήθειας. Έκδ. Β', Βουδαπέστη 2016, σελ. 98-106.

Σχετικές αναρτήσεις:
~ Ελληνικά στοιχεία κατωϊταλικών διαλέκτων στη ρουμανική γλώσσα και ζητήματα παρουσίας Ιταλιωτών Ελλήνων στην αρχαία Δακία