Πάτερ Κοσμάς Κυριό, Αρχιερατικός Επίτροπος Αυλώνος και Μπερατίου

~ Φωτο: Ο π. Κοσμάς Κυριό, Βλάχος από την Βόρειο Ήπειρο, στον Ι. Ναό στην Αυλώνα. (Φωτ. π. Παύλος Δημάσης, 1994).

Παππά Κοσμάς Κυριό[1]

Αρχιερατικός επίτροπος Αυλώνος και Μπερατίου

Είμαστε[2] στις 14 Δεκεμβρίου στην Αυλώνα και συζητώ με τον πατέρα Κοσμά, που είναι αρχιερατικός επίτροπος της περιφέρειας Μπερατίου-Αυλώνας.

- Θα ήθελα να μάθω από εσάς, πατέρα Κοσμά, πότε γεννηθήκατε; την ζωή σας μέχρι που γίνατε ιερεύς.

- Εγώ γεννήθηκα στο χωριό Μπέστροβα μια ώρα μακρυά από την Αυλώνα. Οι γονείς μου ονομάζονταν ο πατέρας μου Γιώργος και η μητέρα μου Ζωϊτσα. Γεννήθηκα στις 12 Οκτωβρίου του 1920 και μετά που τελείωσα το δημοτικό σχολείο ήθελα πολύ να μάθω για την πίστι. Πήγα προσκυνητής σε πολλά μοναστήρια και εκκλησίες, όπως στην Κορυτσά, στο Βυθκούκι (Βοσκόπολις ή Μοσχόπολις)[3].

Όταν ήμουν 17 χρονών πήρα την Καινή Διαθήκη και άλλα θρησκευτικά βιβλία, τα μελετούσα νύχτα και μέρα από το 1937 έως το 1945.

Παντρεύτηκα στα 1944 τον Απρίλιο και μετά στις 27 Απριλίου 1945 έγινα διάκονος από τον Μητροπολίτη Βησσαρίωνα Τζιοβάννη.

- Πάτερ Κοσμά, τι σας τράβηξε και γίνατε ιερεύς;

- Είχα μια εσωτερική πνευματική δίψα. Μαθαίνοντας για την ζωή των αγίων, ήθελα με κάθε τρόπο να υπηρετήσω την Εκκλησία, την πίστι μας. Έτσι έκανα αίτησι και μου την δέχτηκαν.

Με μεγάλη ευτυχία και μεγάλη χαρά το δέχτηκα γιατί το χωριό δεν είχε παππά. Στις 27 έγινα διάκονος, ημέρα Παρασκευή, και στις 29, Κυριακή, έγινα ιερεύς. Την πρώτη ημέρα Θεία Λειτουργία έκανα στο μοναστήρι του Σμυρνέσι (;) της Νάρτα. Όταν γύρισα από εκεί συνέχισα την ζωή μου σαν παππάς. Από την χρονολογία 1945-1967 υπηρετούσα την Εκκλησία μας. Το 1967 έκλεισαν τις εκκλησίες, υποχρεώθηκα να δουλέψω σε μια επιχείρησι γιατί είχα εφτά παιδιά, τέσσερα κορίτσια και τρία αγόρια.

- Θα ήθελα να μάθω για την περίοδο 1945-1967 την όλη δραστηριότητα σας. 

- Το χωριό που υπηρετούσα ήταν πολύ μικρό, γι' αυτό και πήγαινα και σε άλλα χωριά, τα εξυπηρετούσα. Είχα πολλές γνωριμίες με πολλούς πιστούς και σε άλλες πόλεις, στην Κορυτσά, στο Ελμπασάν με τον Θεοφάνη Παππά, με τον Δημήτριο Μπεντούλη[4]. Λειτουργούσα κυρίως στον Ι. Ναό της Μπεστρόβας. Έκανα βαπτίσεις, γάμους, όλα τα καθήκοντα μου και μετά εργαζόμουν στα χωράφια.

- Τότε πόσους ιερείς είχε η Αλβανία, αν ενθυμείσθε;

- Όπως ακούγαμε, τότε έβγαινε η εφημερίδα ''Η χριστιανική ζωή'' από το 1940-1944, θυμάμαι που είμασταν παραπάνω από 300 ιερείς ορθόδοξοι. Στις πόλεις, στα χωριά είχε και λίγους διακόνους. Σε τέσσερις αρχιερατείες είχε ανά ένα επίσκοπο. 

- Στην αρχιερατεία Βερατίου υπάγεται και η δική σου ενορία. Πόσες εκκλησίες είχε στην περιοχή της Αυλώνας;

- Στην Αυλώνα είχε 10 ιερείς, στο Αργυρόκαστρο ήταν 4-5 και 2-3 στην Χειμάρρα. Η Αυλώνα μαζί με το Αργυρόκαστρο είχε 20 ιερείς. 

- Πόσες εκκλησίες ήταν;

- Εκκλησίες είχε πιο πολλές. Η Άρτα είχε 2-3 εκκλησίες, Αγία Κυριακή, ο Άγιος Γεώργιος και ο Άγιος Αθανάσιος. Είχε και 5 παρεκκλήσια. Στο Σβερνέτς είχε ένα μοναστήρι. Στο Μιφόλη είχε μια εκκλησία, στον Πόρο είχε εκκλησία και στην Ντουκάτ. Οι χριστιανοί πιστοί προστατέψανε την πίστι μέχρι και σήμερα.

- Εσείς είστε ογδόντα χρονών. Η Αλβανία τι πίστι είχε; Αλλαξοπίστησε;

- Εγώ είμαι εβδομήντα έξι χρονών, η Αλβανία είχε από τον 9ο-10ο αιώνα στο Σκούταρι καθολικούς, αλλά παντού η υπόλοιπη είχε ορθοδόξους. Αυτό φαίνεται και σήμερα. Στα μωαμεθανικά χωριά υπάρχουν εκκλησίες με ελληνικές επιγραφές[5].

- Τι γνωρίζετε; ένα μέρος του λαού γύρισαν, αλλαξοπίστησαν; από ορθόδοξοι έγιναν μουσουλμάνοι; 

- Δύο εποχές ήταν οι πιο σημαδιακές: μια αλλαξοπιστία με ζόρι έγινε μετά τον θάνατο του Γεωργίου Καστριώτη (Σκεντέρ Μπεου) γύρισε το μισό του λαού. Η άλλη την εποχή του Αλή Πασά Τεπελενλή. Στην περιοχή Αργυροκάστρου έγιναν πολλοί με την βία, μπροστά δηλαδή από 200 χρόνια. Π.χ. στο χωριό Δουκάτ της Αυλώνας που έχει πληθυσμό ανάμικτο μουσουλμάνους και ορθόδοξους, οι μουσουλμάνοι έχουν χριστιανικά επίθετα, όπως λ.χ. Σαμπρή Βαγγελάι (Βαγγέλης), Χουσεϊν Θανασάι (Θανάσης) κ.τ.λ., ενώ στην εκκλησία άλλαξαν το όνομα του αγίου και το λένε ''καλός χώρος ή καλός τόπος''. Σήμερα είναι όλα τα ερείπια των εκκλησιών και οι άνθρωποι πηγαίνουν και ανάβουν εκεί κεριά[6].

Ο παππά Κοσμάς στην περίοδο του διωγμού (1967-1990)

- Όταν σας είπαν για να γκρεμίσουν τις εκκλησίες τι νοιώσατε εκείνη την στιγμή;

- Είχε από πρωτύτερα διωγμό το κομμουνιστικό καθεστώς αλλά το 1967 που απαγόρευσαν την θρησκεία ανοικτά ήταν διαφορετικά. Πίκρα παιδί μου, γιατί δεν έχει πιο ακριβό από την ψυχή και την ελευθερία που έχουμε από την εκκλησία. Αλλά και όταν γκρεμίσανε τις εκκλησίες, η πίστις μεγάλωσε πιο πολύ. Τις ακολουθίες τις κάναμε στα σπίτια των πιστών ανθρώπων. Ο λαός προστάτεψε την πίστι. Εμείς ως ιερείς πηγαίναμε στα σπίτια των πιστών στα χωριά.

- Η κυβέρνησι δεν πήρε ανοιχτά μέτρα στην αρχή, αλλά άρχισαν να γράφουν στις εφημερίδες, θυμάμαι στις 6 Φεβρουαρίου 1967 λέγανε: Η θρησκεία δεν είναι τίποτα, δεν πρέπει να πιστεύουμε, γιατί όλα είναι ψέμματα, αλλά με όλη αυτή την προπαγάνδα ο λαός δεν ήθελε να καταστρέψουν τις εκκλησίες, ήθελε την θρησκεία και την προστάτευε. Όταν ήσαν που ο λαός δεν πίστεψε αυτά τα λεγόμενα, γκρέμισαν τις εκκλησίες με την βία. άρχισαν να σπρώχνουν την νεολαία των σχολείων για να φωνάζει αντιεκκλησιαστικά συνθήματα στους δρόμους. Δηλαδή δήθεν η νεολαία πρώτη και οι δάσκαλοι θέλουν να φέρουν μόρφωσι και τόσα άλλα κατά της θρησκείας. 

Μάρτυρες κληρικοί...

- Πάτερ Κοσμά, έχουμε ακούσει για σας, που έχετε σταθεί μάρτυρας, στην Εκκλησία. Που βρήκατε αυτή τη δύναμι;

- Μάρτυρες στάθηκαν άλλοι ιερείς, διάκονοι και πιστοί που βασανίστηκαν και πέθαναν για την πίστι. Εγώ δεν φτάνω αυτούς για να με λέτε μάρτυρα. Απλά προσπάθησα να μην χάσω την πίστι μου και στάθηκα τυχερός που τους τύφλωνε ο Θεός και δεν με πιάσαν στα καθήκοντα μου. Την δύναμι την βρήκα στο Θεό και στους πιστούς που με βοηθήσανε να κάνω θείες λειτουργίες στις αποθήκες. Αυτοί μου δώσανε πίστι, θάρρος και μου βγάλαν από μέσα τον φόβο.

Οι άνθρωποι του χωριού με βοήθησαν και έκρυψα τα ρούχα μου (άμφια) και τα βιβλία. Μετά από 10 μήνες μπήκα στην δουλειά για να μπορέσω να κρατήσω την οικογένεια μου. Στην αρχή δεν με βάζαν πουθενά. Μετά με βάλαν στη δουλειά. Όταν γυρνούσα από την δουλειά πήγαινα την νύχτα στις 2 η ώρα μέχρι στις 5 το πρωί. Με βοηθούσε και ο γιός μου που τώρα είναι παππάς. Δεν πήγαινα μόνο στο χωριό μου, αλλά σε όλη την περιοχή της θάλασσας, στο Κυπαρό, Δυρράχιο. Όταν ήθελαν για να κοινωνήσουν τους κοινωνούσα, θυμάμαι μια καλογριά που κοινωνούσε συχνά, την λέγανε Αθηνά.

Κρυφά λειτουργούσαμε στην Κορυτσά[7] και στα Τίρανα[8], εκτός από το Σκούταρι.

- Τι δουλειά κάνατε σε όλο αυτό το διάστημα; Πως σας φέρθηκαν; 

- Στην αρχή με ζήτησαν να δουλέψω σε ένα γραφείο[9] αλλά με αντάλλαγμα, αλλά δεν το δέχτηκα και μπήκα εργάτης, αγρότης στις ελιές και αμπελουργός. Δούλεψα 14 χρόνια και μου δώσανε μισή σύνταξι.

- Είχε ανθρώπους που σας προδώσανε για χριστιανική δραστηριότητα;

- Ναι, υπήρχαν, με έχουν προδώσει και με απείλησαν, αλλά έχω σωθεί. Πήγαινα στην Δερμή και με καταδώσανε που έκανα Θεία Λειτουργία. Κύκλωσαν δυο σπίτια, αλλά το ένα είχε δυο πόρτες, έτσι βγήκα και σώθηκα.

Είχα και την Καινή Διαθήκη του 1930, την έδωσα σ' έναν άνθρωπο για να την διαβάσει και εκείνος την πήγε στην Ασφάλεια. Με φωνάξανε στην Ασφάλεια και μου είπαν ''που κάνεις προπαγάνδα'', τους είπα ''όχι'' και με βγάλαν το βιβλίο και μου είπαν: ''Είναι δικό σου αυτό το βιβλίο;''. Έτσι με έσωσε ο Θεός απλά. Με ρώτησαν αν κάνω θρησκευτικές υπηρεσίες τους είπα ''όχι''. Γελούσαν και είπαν: ''Μας το παίζει ο παππάς''. 

- Ελπίζατε που θα γυρνούσε θρησκευτική ελευθερία;

- Ναι, χωρίς την πίστι δεν θα κάναμε τίποτα γιατί η αλήθεια πολεμάτε, μπορεί να βουτήξη αλλά δεν πνίγεται.

- Πως περιμένατε την είδησι ότι στην Αλβανία θα επιτραπή η θρησκεία;

- Η είδησις δεν ήλθε με μιας παντού, αλλά δεν το πίστευαν όλοι, μην ξεχνάτε όλος ο μηχανισμός του καθεστώτος υπήρχε. Φόβος πενήντα χρόνων σβήνει αμέσως; Οι πιστοί όμως την περίμεναν με μεγάλη χαρά. Ο Απόστολος Παύλος λέγει: ''Εμείς δεν πρέπει μόνον να πιστεύουμε στον Χριστό αλλά και να πάθουμε γι' αυτόν''[10]. Πάλι ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει: ''Ο πόλεμος εναντίον της Εκκλησίας δεν σταματάει, αλλά και η νίκη δεν έχει τέλος''. Αυτά τα είδαμε και στην ζωή μας.

Παππά Κοσμάς: Ο ηρωϊκός λειτουργός του Θεού στην Αλβανία[14]

~ Φωτο: Ο π. Κοσμάς Κυριό λειτουργεί κρυφά στο δωμάτιο του σπιτιού του την εποχή που ο Ενβέρ Χότζα κατήργησε με νόμο την θρησκεία. Είναι στο χωριό μικρή Μπεστρόβα Αυλώνος. (Φωτ. Αρχείον ΣΦΕΒΑ).

Όλοι γνωρίζουμε ότι από το έτος 1967 απαγορεύτηκε διά κρατικού νόμου στην Αλβανία η λατρευτική ζωή όχι μόνο των χριστιανών αλλά και των μουσουλμάνων. Μάλιστα πάνω από την είσοδο κάθε εκκλησίας, εκρέμασαν οι κομμουνιστές μια πινακίδα με τα λόγια: ''Όποιος μπαίνει στην εκκλησία είναι εχθρός του λαού και του κόμματος''.

Οι άνθρωποι τρομοκρατήθηκαν. Οι ιερείς για να φυλάξουν τους θησαυρούς των εκκλησιών τους, άνοιξαν λάκκους και εκεί έθαψαν ιερά λείψανα, ιερά σκεύη και βιβλία μεγάλης αξίας. Αναγκάσθηκαν να αποσχηματιστούν δια της βίας, να κουρευτούν, να ξυρισθούν. Όσοι τολμούσαν να αντιδράσουν εκλείνοντο στις φυλακές, εβασανίζοντο από την πείνα και τον ξυλοδαρμό. Τέλος εθανατώνοντο μαρτυρικά και ένδοξα λαμβάνοντας τον αμάραντο στέφανο της δόξης του Θεού. Όμως στα δύσκολα αυτά χρόνια υπήρχε ένας φλογερός και ακάματος ιεραπόστολος, ο μοναδικός ιερέας, ο οποίος στη σκοτεινή αυτή περίοδο δεν έπαυσε ούτε μια ημέρα να επιτελή το το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. 

Είναι ο πατρο-Κοσμάς, είναι ο πατέρας όλων των Αλβανών ορθοδόξων χριστιανών, ιδιαίτερα στη σκοτεινή εκείνη περίοδο. Αυτός με το επιτραχήλιο και το Ευχολόγιο στον ντουρβά του, με λαϊκή περιβολή και την ιδιότητα άλλοτε του αμπελουργού, άλλοτε του μελισσουργού, άλλοτε του τσομπάνη, περιέρχονταν πόλεις και χωριά, επιτελώντας κρυφά τις νύκτες όλα τα Μυστήρια. Η ορθοδοξία στην Αλβανία δεν έσβησε χάρις στα αίματα των τελευταίων νεομαρτύρων τους, αλλά και τις θυσίες του αξιοσέβαστου αυτού κληρικού. 

Γεννήθηκε στο χωριό Μπέστροβα της περιοχής Αυλώνος το 1919. Προέρχεται από οικογένεια Βλάχων, οι οποίοι ως γνωστόν διακρίνονται για την πατροπαράδοτη ευσέβεια τους. Το σπίτι του, έλεγε, τις νύκτες δεχόταν πολλούς χριστιανούς, που μετέβαιναν εκεί να εξομολογηθούν και να κοινωνήσουν. Ο π. Κοσμάς τελούσε κάθε νύκτα την Θεία Λειτουργία αρχίζοντας στις δυο μετά τα μεσάνυχτα. Για εκκλησία χρησιμοποιούσε την αποθήκη του σπιτιού του με εσωτερική πόρτα και χωρίς παράθυρα. Βοηθό του είχε τον μεγάλο του υιό, τώρα ιερέα, τον παππά Ηλία. Μαζί του συνήθως όργωνε και όλα σχεδόν τα μέρη της Αλβανίας. Με κίνδυνο της ζωής του, εφαρμόζοντας το Κυριακολόγιο, έθεσε την ψυχή του για την σωτηρία του ποιμνίου του, το οποίον ήταν ένας ολόκληρος λαός. Το Μπεράτι, το Φιέρι, η Λούσνια, το Πόγραδετς, το Δυρράχιο, η Κορυτσά, τα Τίρανα, το Αργυρόκαστρο, οι Άγιοι Σαράντα, η Αυλώνα και πάμπολα χωριά ήταν από τις πιο αγαπητές ενορίες του υπόπτερου αετού του πατρός Κοσμά. 

Γι' αυτό σήμερα, όπου και να πάει είναι πολυσέβαστος και λαοφιλής. Μικροί, μεγάλοι τρέχουν να του φιλήσουν το χέρι, να τον ασπασθούν, να τον ευχαριστήσουν, να αποδώσουν τα οφειλόμενα: αγάπη και σεβασμό.

[1] Σήμερα είναι βοηθός επίσκοπος Αυλώνος. Χειροτονήθηκε τον Ιούλιο του 1998 από τον Αρχιεπίσκοπο Τυράννων Αναστάσιο για να απαρτίσει ''Σύνοδο'' η Αλβανική Ορθόδοξη Εκκλησία.

[2] Την συνομιλία μαγνητοφώνησε ο παππά-Παύλος Δημάδης, εφημέριος Αγίου Αθανασίου Άθω, στο Ελβασάν πρώην φιλόλογος καθηγητής.

[3] Εκεί υπάρχουν έως και σήμερα τα παλαιά μοναστήρια με τους περίφημους Ι. Ναούς.

[4] Ο Δημήτριος Μπεντούλης ήταν ο μόνος θεολόγος που επέζησε του διωγμού, συνεργάτης του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου στα Τίρανα, όπου κήρυττε έως τελευταία που εκοιμήθη. 

[5] Εδώ θα αναφέρω το μοναστήρι Καμενίτσας στην Κορυτσά. Όλο το χωριό μωαμεθανοί. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου έχει Ελληνικές επιγραφές. 

[6] Στη Σουρωτή Θεσσαλονίκης έχει λαθρομετανάστες (σσ τότε έτσι ήταν), κυρίως από τα χωριά Σελίτ, Μόλας, Ντεσίραν, μουσουλμάνοι το θρήσκευμα. Μου λέγαν σε συνομιλία ότι γνωρίζουν ότι πρώτα ήταν χριστιανοί, το λέγαν οι πατεράδες και οι παππούδες των. Μάλιστα στο λεξιλόγιο τους οι παππούδες των είχαν πολλές ελληνικές λέξεις, άναβαν κεριά και προσκυνούσαν αγίους. Συγκεκριμένα μου λέγαν φράσεις των παππούδων τους. Έπρεπε να ειπή ο παππούς rugmir < καλό δρόμο και εκείνος έλεγε mir δρόμς < καλό δρόμο. 

[7] Τρεις ηλικιωμένες ομολογούσαν μπροστά στην ΕΡΤ3 στα ελληνικά ότι πολλές φορές κοινωνούσαν αφού λειτουργούσαν μέσα στο σπίτι με τον πατέρα Κοσμά ή τον πατέρα Γάκη όπως θα ιδούμε παρακάτω.(βλ. τα 2 βίντεο: εδώ)

[8] Ανέλπιστα η κόρη του πατρός Σωτήρη Καντζέρη παραπάνω ομολογεί ότι... έκανε κρυφά την βάπτισι στο σπίτι της ο πατήρ Κοσμάς, μαγνητοφώνηση όπως ανέφερα παραπάνω.

[9] Γλαβίνα Απ., Η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 142-143: ''(...) Στους κληρικούς προσφέρθηκαν αργότερα θέσεις καθηγητών και δασκάλων με την προϋπόθεση ότι θα δίδασκαν με βάσι το πνεύμα του αθεϊσμού (...)''.

[10] Α' Πέτρου 4, 11.

[14] Το άρθρο είναι αυτούσιο από την εφημερίδα ''ΠΑΛΜΟΣ'' των πολυτέκνων Μαγνησίας (Βόλου), αριθ. φ. 4/1993.

Πηγή: π. Ελευθέριος Απ. Καρακίτσιος, Ορθόδοξοι Ιερείς και Διάκονοι που επέζησαν του Άθεου Καθεστώτος στην Αλβανία (1945-1990). Αυθεντικές Μαρτυρίες από την Βόρειο Ήπειρο. Θεσσαλονίκη 2001, σελ. 165-171 & 172-174..

Σχετικές αναρτήσεις:

~ Διάκονος Σπύρος Ευαγγέλου Φιντίκου, Τίρανα Αλβανίας

~ Παπά-Βαγγέλης Τζότζε, εφημέριος Βερατίου

~ Ο παπά Κλήμης Πάτσιο από την Γκραμπόβα