Ιστορικά μνημεία της οικογένειας Υψηλάντη στην Ουγγαρία

Dr György Antal Dioszegi

Οι Υψηλάντες διακινδύνευαν την ίδια τους την ζωή για την ελευθερία. Στη μονογραφία ''Οι Ούγγροι ουσάροι στη Μόλδοβα, 1788'' αναφέρεται ότι ''ο Τούρκος Ντιβάν Εφέντης έβγαλε πιστόλι για να πυροβολήσει τον πρίγκιπα Υψηλάντη'' με σκοπό οι Έλληνες να χάσουν τον αρχηγό τους. Η απόπειρα ματαιώθηκε χάρη στον Ούγγρο ουσάρο Szorenyi ο οποίος ''πρόλαβε τον Ντιβάν Εφέντη: την επόμενη στιγμή ο Τούρκος έπεσε νεκρός στο πάτωμα''.(1)

Ο Κωνσταντίνος Υψηλάντης ήταν άρτια εκπαιδευμένος και ιδιαίτερα νοήμων. Ως Οσποδάρος (διοικητής) της Οθωμανικής Πύλης ''πάντα επεδίωκε την στρατιωτική κυρίως βελτίωση της Βλαχίας''. (Η ονομασία Βλαχία προέρχεται από τον μεσαίωνα, η περιοχή αποκαλούνταν Ουγγροβλαχία από τους Βυζαντινούς.)

Οι Γάλλοι όμως αποκάλυψαν τα σχέδια του στους Τούρκους, έτσι ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να καταφύγει πρώτα στην Τρανσυλβανία και μετά στη Ρωσία (ο γέρος πατέρας του όμως συνελήφθη κι εκτελέσθηκε για τις πράξεις του γιού του).

Ο γιός του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, Αλέξανδρος, μετά το 1818 ήθελε να ξεκινήσει την ελληνική επανάσταση έχοντας ως γνώμονα τα τελευταία λόγια του πατέρα του: ''οι Έλληνες για να είναι ελεύθεροι θα πρέπει να βασιστούν στον εαυτό τους''. Υπήρξε απόφοιτος της ρωσικής στρατιωτικής ακαδημίας, το 1812 αγωνίστηκε εναντίον των Γάλλων ως ουσάρος αξιωματικός, καθώς για την συμμετοχή του στη μάχη της Δρέσδης το 1813 διορίζεται στρατηγός κι επικεφαλής ενός ρωσικού συντάγματος ουσάρων. Αργότερα, για τον ρόλο του στην έναρξη της ελληνικής επανάστασης, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έλεγε: ''Εξετέλεσα την αποστολή μου. Εγώ έσπειρα κι άλλοι θα θερίσουν τους καρπούς''. Ο Υψηλάντης με την ''ιδέα της παλινόρθωσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας'' ήθελε να ενώσει τον Ελληνισμό για την επιτυχία του απελευθερωτικού αγώνα, η σημαία του είχε χρώμα ''λευκό με ερυθρό σταυρό και έφερε την επιγραφή ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ''.(2) (Ίδια με την σημαία του Αγίου Γεωργίου). Μετά την ήττα του Δραγατσανίου στις 19 Ιουνίου 1821, ο Υψηλάντης με τον στρατό του κατέφυγε στην Ουγγαρία μέσω του στενού Torcsvari της Τρανσυλβανίας. Ο Ούγγρος κόμης Istvan Szechenyi που τους συνάντησε στο Μπρασόβ, υποστήριζε ότι στην Νότια Τρανσυλβανία τότε βρίσκονταν περίπου 15 χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες.(3) Ο κόμης από τον Νοέμβριο του 1818 έως τον Φεβρουάριο του 1819 έκανε ένα περιπετειώδες ταξίδι στην Ελλάδα. Συμπαθούσε τον Ελληνισμό που ήθελε να σπάσει το τουρκικό ζυγό, καθώς είχε και την ευκαιρία να αισθανθεί το μεγαλείο των αρχαίων, και οι εμπειρίες αυτές θα τον οδηγούσαν να συνεργαστεί με τους Έλληνες εμπόρους κατά την Εποχή των Μεταρρυθμίσεων. Το 1821 ο Szechenyi και ο ήρωας Αλέξανδρος Υψηλάντης συναντήθηκαν και προσωπικά, πράγμα που μαρτυρούν και ιδιαίτερα ιστορικά στοιχεία. Στις 14 Απριλίου 1864 ''Ούγγροι ευγενείς της Βιέννης διοργάνωσαν έκθεση με καλλιτεχνικούς θησαυρούς για την υποστήριξη των πτωχών συμπατριωτών τους. Στο τμήμα των όπλων εκτέθηκαν επίσης το σπαθί και το τουφέκι του Υψηλάντη, που τα χάρισε ο ίδιος στον κόμη Szechenyi''.(4) Ο Υψηλάντης λοιπόν δεν κατέθεσε τα όπλα στις δυνάμεις των Αψβούργων, αλλά τα πέρασε στα χέρια του Szechenyi. Οι αυστριακοί τον φυλάκισαν στην πόλη Munkacs, σχετικά μ' αυτό σώζονται ερευνητέα έγγραφα, οι λεγόμενοι ''Φάκελοι Υψηλάντης, 1821-27. Εκλεκτά έγγραφα για την αιχμαλωσία του ηγεμόνα Υψηλάντη στην Ουγγαρία και την Αυστρία. Κιβώτιο 1ο..''(5) Όσοι γράφουν για το Munkacs αναφέρονται και στον αιχμάλωτο Έλληνα: ''από μακριά διακρίνεται ο λόφος  με το κάστρο, που υπήρξε φυλακή του Αλέξανδρου Υψηλάντη, ήρωα της ελληνικής επανάστασης''.(6)

Ο Szechenyi είχε διάφορες ιδέες για την βελτίωση της βιομηχανίας και της συγκοινωνίας. Τον Απρίλιο του 1834, το περιοδικό Honvedo γράφει για τις μεγάλες προσπάθειες του κόμη που κατέβαλε ''για την ανατολική επέκταση του ουγγρικού εμπορίου με την χρήση του Δούναβη, για την οποία επιβάλλεται και η ρύθμιση του ποταμού, με απώτερο στόχο την ίδρυση μόνιμης ατμοπλοϊας μεταξύ Βιέννης και Κωνσταντινουπόλεως''.(7)

Ο Istvan Szechenyi, ο ''Μέγιστος Ούγγρος'', είχε πολλαπλές -πολλές φορές και προσωπικές- σχέσεις με τον ελληνισμό της Πέστης την εποχή εκείνη. Το σχέδιο του για την αναβάθμιση της χώρας (π.χ η Γέφυρα των Αλυσίδων, η Ουγγρική Ακαδημία Επιστημών) χρηματοδοτούνταν από αρκετές ελληνικές οικογένειες (Derra, Sina, Takiadzisz ή Takatsy, Vranyi κ.α.). Η μεγάλη υπόληψη που είχε ανάμεσα στους Έλληνες, αποδεικνύεται κι από την ονομασία του ''Ελληνικού Καταστήματος Αποικιακών Ειδών Szechenyi'' στην πόλη Miskolc.(8)

~ Φωτο: Απόκομμα της εφημερίδας ''Hazánk s a Külföld'', διαφήμιση του καταστήματος υφασμάτων ''Υψηλάντη''.

Η οικογένεια Monaszterly από την Πέστη, σε ένδειξη συμπαράστασης της Επανάστασης του '21 ονόμασε ''το κατάστημα υφασμάτων τους ''Υψηλάντη'', καθώς η πινακίδα του έφερε Αρματωλό με σπαθί που επιτίθεται σε Τούρκο''. ''Στο καφενείο Feher Hajo (Λευκό Πλοίο) που είχε τοιχογραφία τη ναυμαχία του Ναυαρίνου σύχναζαν οι Έλληνες της Πέστης, οι οποίοι έλαβαν ενεργό μέρος στην υποστήριξη της 9ετούς Επανάστασης του 1821.''(9) Από το έτος 1821 κέντρο των διαμαρτυριών αλληλεγγύης με την ελληνική επανάσταση ήταν το καφενείο Paradicsom (Παράδεισος). Αρκετοί Ούγγροι φιλέλληνες αγωνίστηκαν επίσης στην Ελλάδα και θυσιάστηκαν για την ελευθερία του ελληνικού λαού: στις 16 Ιουλίου 1822 ο υπολοχαγός Desewffy και οι εθελοντές Gyorgy Jarvay και Boti πέθαναν στην ιστορική μάχη του Πέτα. Ο Kristof Laszky -στην Ελλάδα έχει μεγάλη υπόληψη ακόμα και σήμερα- και οι άντρες του αγωνίστηκαν στην ''Ιερή Μονάδα'' του Φιλελληνικού Στρατού και βρήκαν ηρωικό θάνατο στις 6 Μαϊου 1827 στη μάχη του ακρωτηρίου ''Κόλλιας''.(10)

Σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις των Υψηλαντών στην Ουγγαρία, πρέπει να αναφερθεί ότι στην χώρα διέθεταν και μεγάλες εκτάσεις. Ο γιός του βαρώνου Σίμωνα Γ. Σίνα (1783-1856) και της Κατερίνας Δέρρα (1792-1851), Σίμων Σίνας (1810-1876), παντρεύτηκε την βαρώνη Ifigenia Gyika (1815-84, κόρη του κτηματία Desanfalvi Gyika Szilard). Δύο από τις κόρες τους παντρεύτηκαν επίσης Έλληνες: η Ilona Sina (1845-;) τον πρίγκιπα Γρηγόριο Υψηλάντη (1835-86), βασιλικό πρέσβυ της Ελλάδας στην Αυστροουγγρική Μοναρχία, ενώ η Iren Sina (1843-1881) με τον πρίγκιπα Γεώργιο Μαυροκορδάτο. Στον νομό Somogy υπήρχαν κι άλλες εκτάσεις των Υψηλαντών. Στο Henesz, η πιό σημαντική από τους 59 κτηματίες ήταν η Ilona Ypszilanti (κόρη του Σίμωνος Σίνα) που διέθετε πάνω από 17 τετραγωνικά χιλιόμετρα.(11) Το παλαιότερο κτίριο του Labod είναι ο ναός, στην κρύπτη του οποίου ενταφιάστηκε ο γιός του πρίγκιπα Υψηλάντη. (12) Στον οικισμό Libickozma οι απόγονοι των Υψηλαντών διέθεταν τους μύλους στο Bukogat, το Szoke και το Feketeberek.(13)

Στον ήρωα Αλέξανδρο Υψηλάντη αναφέρεται και ένα ουγγρικό παραδοσιακό τραγούδι της Vargyas (σημερινή κεντρική Ρουμανία): ''Λευκό αλεύρι, άσπρο καρβέλι, Υψηλάντης παλικάρι, άρχοντας της Μεσογείου''.(14)

Παραπομπές:

Πηγή: Περιοδικό ''Ελληνισμός'' 

Έκδοση της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας

Τεύχος: 2013/03