Οι ξυλογλύπτες του Μετσόβου

Του Λεωνίδα Τζέκα

Ταξιδεύοντας στο Μέτσοβο ανακαλύπτεις πάντα κάτι καινούργιο, κάτι διαφορετικό από την πλούσια ιστορία του.

Η «Ε.τ.Δ.» επισκέφτηκε μερικά από τα εργαστήρια ξυλογλυπτικής και εκτός από το φωτογραφικό υλικό κατέγραψε και την ενδιαφέρουσα ιστορία που έχει αυτή η τέχνη. Ο κ. Βασίλης την ώρα της συνάντησής μας «σκάλιζε» ένα τέμπλο και παράλληλα μου έλεγε πώς ξεκίνησαν όλα...

«Το ξύλο είναι υλικό ζωτικής σημασίας για το Μέτσοβο αλλά και υλικό της λαϊκής ξυλοτεχνίας, μιας τέχνης με μεγάλη παράδοση - μού λέει με τη σμιλεμένη από την πείρα φωνή του ενώ το σκαρπέλο «ζωγραφίζει» πάνω στην επιφάνεια του ξύλου.

Στο Μέτσοβο η ξυλογλυπτική τέχνη ξεκίνησε από πολύ παλιά. Η μεγάλη ακμή της μετσοβίτικης λαϊκής τέχνης άρχισε μετά το 1659, με τα εξαιρετικά πολιτικά και εκκλησιαστικά προνόμια, που απέσπασε απ' την Πύλη ο Μετσοβίτης αρχιτσέλιγκας Κύργος Φλόκας και καθιστούσαν το Μέτσοβο αυτόνομη δημοκρατία. Τότε και η ξυλογλυπτική ξέφυγε απ' τη χειροτεχνία κι ανέβηκε στον χώρο της τέχνης με τα τέμπλα, τους δεσποτικούς θρόνους, τους άμβωνες, τα προσκυνητάρια, τα κουβούκλια των επιταφίων, τ' αναλόγια, τα μανουάλια, τα παγκάρια και τα τόσα άλλα «ειδίσματα» των εκκλησιών, συνεχίστηκε απ' τον 17ο αιώνα ως τα σήμερα, κι έφτασε από γενιά σε γενιά στα χέρια των σημερινών ταλιαδόρων. Οι «κομπανίες» των ταλιαδόρων του Μετσόβου έφταναν στις πιο μακρινές πόλεις, για ν' αναλάβουν τα σπουδαιότερα έργα της ξυλογλυπτικής και να μεταλαμπαδεύσουν έτσι την τέχνη τους... Απ' τα «τεφτέρια» που κρατούσαν φαίνεται πως είχαν θαυμαστή συντεχνιακή οργάνωση, ενώ απ' τα άλλα βιβλία που κουβαλούσαν συμπεραίνουμε, πως είχαν και μια εκκλησιαστική παιδεία μαζί με τη λαχτάρα στην καρδιά, σαν εκείνους τους κραδασμούς των αγιογράφων, που στον τρουβά τους υπήρχε πάντοτε κάποια «Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης», αλλά και τα «συναξάρια» των αγίων».

Πάντως όλοι δούλευαν με μεράκι και έχοντας το ίδιο πάθος για τη δουλειά, μεγάλοι ή μικρότεροι τεχνίτες, όλοι δούλευαν με το ίδιο πάθος και την ίδια λαχτάρα ομορφιάς. Υπήρχε σε κάθε συντροφιά ο αρχιμάστορας που φιλοτεχνούσε τα σχέδια, σκάλιζε τα δυσκολότερα μέρη και παρακολουθούσε τη δουλειά των άλλων».

Καθώς άκουγα τα λόγια του μάστορα σκεφτόμουν ότι το Μέτσοβο έχει πολύ μεγάλη παράδοση στην ξυλογλυπτική τέχνη και διασώζονται ονόματα περίφημων ξυλόγλυπτων, οι οποίοι ταξίδευαν σ' όλες τις ελληνοκατοικούμενες περιοχές, στα Βαλκάνια αλλά και αλλού.

Μετσοβίτες ξυλογλύπτες όπως ο Ιωάννης Τίτρας, Σεργ. Καλδάρας, Ιω. Μπαρόσιου, Γεωργ. Αθαν. Τσουρέκας, Σπυρ. Δ. Νταφίτσης, Αναστ. Ζενέλης, Τριαντ. Μπελημπάσης, Κώστα Νάκο Κατσώρας, Δημήτριος Πούλιος ή Σιαϊτάνης, Κώτσιος Πούλιος ή Σιαϊτάνης, Ζήσης Πούλιος ή Σιαϊτάνης, Κώστας Νγκιόσανος ή Ντουλμπίος, Κώστας Σιούσιανος ή Ανωτοπίτης, Νικόλαος Γκιώνης, Γιάννης Γκιώνης, Χρήστος Γκιώνης, Γιώργης Γκιώνης είναι τα λίγα ονόματα από τα πολλά μαστόρια της περιοχής που δούλεψαν και δίδαξαν την τέχνη στους άλλους.

Μετσοβίτες ξυλόγλυπτες φιλοτεχνούν ξυλόγλυπτα έργα σε πολλές ελληνοκατοικούμενες περιοχές, από το 1670 και μετά, όπου είναι φτιαγμένο το τέμπλο του Προφήτη Ηλία στον Όλυμπο καθώς και της Μονής Αγίου Νικολάου Μετσόβου (1682). Τον 18ο αιώνα φιλοτεχνείται από Μετσοβίτες το τέμπλο του ναού Αγίου Δημητρίου Μετσόβου (το 1744 από τα παιδιά του Στέργιου Βαρδάκα) και χρυσώνεται στα 1747 από τον Μετσοβίτη ζωγράφο Στέργιο Πήλια. Στα 1750 οι ταλιαδόροι της οικογένειας Πούλιου ή Σαϊτάνη ή Δίμανου φτιάνουν το τέμπλο της Αγίας Παρασκευής Μετσόβου. Στα 1791 ο Κώστας Μετζοβίτης με τον Κωνσταντίνο Λινοτοπίτη κάνουν το τέμπλο του καθολικού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος του Μεγάλου Μετεώρου, το 1813 Μετσοβίτες (Κώστας και Δημήτρης) χρυσώνουν το τέμπλο στο καθολικό της Μεταμόρφωσης του Χριστού της Μονής του Ντούσκου ή Δούσικου στα Τρίκαλα και το 1814 Μετσοβίτες σκαλίζουν το τέμπλο του ναού Αγίου Χαραλάμπους στη Μονή του Αγίου Στεφάνου Μετεώρων. Το 1835 ο Αναστάσιος Μούσκου ή Μόσχος με την κομπανία του Γιάννη Γκιώνη φτιάχνουν το τέμπλο στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία κοντά στα Σάλωνα, στον Aγιο Γεώργιο Λιβαδειάς, όπου υπογράφει και «Αναστάσιος Μετζοβίτης», το τέμπλο στο Αιτωλικό και στη συνέχεια στη Μακεδονία τέμπλα στη Μολόβιστα, Οχρίδα και Κρούσιοβο. Στα 1839 άλλος Μετσοβίτης ξυλόγλυπτης ο Γιάννης Πασκούλης παραδίδει το τέμπλο του Αγίου Κωνσταντίνου της Φιλιππούπολης κατά το σχέδιο της Βιέννης. Το 1839 ο Δημήτρης και Στέργιος Πέτρης ανακαινίζουν και φιλοτεχνούν και άλλα τέμπλα στην ίδια πόλη αλλά και στο Μέτσοβο. Το 1840 ο Δημήτρης Πέτρης φτιάχνει το τέμπλο της Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα. Το 1848 ο Αναστασης Μούσκου ή Μόσχος στο Γαλαξίδι φτιάχνει το τέμπλο του Αγίου Νικολάου με την οικογενειακή κομπανία των Γκιώνηδων. Στη Ρούμελη το 1875, φτιάχνουν τέμπλα στο Δομοκό, Πουρνάρι ή Πρινάρι στη συνέχεια, Καλεράρι, Πλόπη, Χουμίργιαννη και 1879 στο Καστρί. Το 1882 στο χωριό Ροβολάρι, στον Aγιο Ιωάννη το Θεολόγο στο χωριό Γιαντζιού, το 1886 το τέμπλο της Υπάτης, 1887 στη Σελίτζιανη και το 1889 στους Κορυσχάδες. Άλλοι σπουδαίοι ταλιαδόροι ήταν μαζί τους ο γιος του Γιώργη Μέρανου, Νικόλαος, ο Κώστας Δημότης με το γιο του, ο Κώστας Νάκου ή Κατσιώρας με το γιο του Γούσιο, ο Ηρακλής και ο Ντάφος Νταφίτσης και ο παλαίμαχος αρχιταλιαδόρος Νικόλας Μπλέτσος. Σπουδαίος ήταν και ο Κύργος Ν. Βίρος. Επίσης μαζί τους στην ίδια κομπανία ήταν και ο Μιχάλης Μπάρσιας και ο γιος του Χρήστος, ο Γιάννης Γκιώνης, ο Βασίλης Πέτρης ή Πέρτσαλης και ο γιος του Νάσης Πέτρης ή Πέρτσαλης ή Γκίζας, ο Νικόλας Μήτσιας, Κωνσταντίνος Δημότης. Επίσης ο Μετσοβίτης ταλιαδόρος Κώστας Νάκου, είχε ταξιδέψει στην Αίγυπτο το 1862 και έφτιαξε το τέμπλο στην εκκλησία του Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια και πληρώθηκε από τους Τοσίτσηδες. Εκτός από την Ήπειρο όπου έκαναν και το τέμπλο του ναού Αγίου Γεωργίου στο χωριό Θοδώριανα, τη Θεσσαλία, Μακεδονία, Ρούμελη, Μοριά πηγαίνουν και στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου στα 1820 οι αδερφοί Τοσίτσα καλούν την οικογενειακή κομπανία του αρχοντομάστορα Γιάννη Γκιώνη να κάνουν το τέμπλο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το 1899 ο Γιώργης Μέρανος και ο Γιώργης Τσουρέκας φιλοτεχνούν και το τέμπλο στο ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Βοτονοσίου κατόπιν παραγγελίας του Γ. Αβέρωφ.

Δυστυχώς ο περιορισμένος χώρος δεν μας δίνει τη δυνατότητα να αναφέρουμε ολόκληρη την πολύπλευρη ιστορία της μετσοβίτικης ξυλογλυπτικής τέχνης, γι’ αυτό και στα επόμενα ταξίδια θα επανέρθουμε.

Πηγή: Ελευθερία Λάρισας