Σεργιάνι στα μονοπάτια της φύσης με συνοδοιπόρο το δημοτικό τραγούδι

Του Κώστα Β Αναγνώστου

Φοιτητή Πολυτεχνικού Τμήματος Μηχανικών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών

Στο λυκαυγές της 2ης δεκαετίας του 21ου αιώνα, μιας εποχής που δίκαια έχει χαρακτηριστεί ως «η εποχή των τέλειων μέσων και των συγκεχυμένων σκοπών», παρατηρούμε πως καίριοι θεσμοί της κοινωνίας μας κλονίζονται συθέμελα. Καθημερινά, ερχόμαστε αντιμέτωποι με άσχημα φαινόμενα κοινωνικής αναλγησίας. Κομφορμισμός, Υλισμός, Εγωπαθής βίος, Ξενομανία, Παγκοσμιοποίηση, Ωχαδερφισμός, απομάκρυνση από την Φύση, τα Πατροπαράδοτα, τις Τέχνες, την Εκκλησία, το Δημοτικό Τραγούδι, συνθέτουν λίγο πολύ το πάζλ του σημερινού γίγνεσθαι. Σε αυτά τα πλαίσια, αν κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν, θα διαπιστώσουμε πως δυο από τους παραπάνω τομείς σεργιανούν μαζί στο μονοπάτι του χρόνου. Αυτοί δεν είναι άλλοι από τη Φύση και το Δημοτικό Τραγούδι. Δύο οντότητες άρρηκτα συνδεδεμένες διαχρονικά, με την μία να προσδιορίζει την άλλη και τις δυο μαζί να ομορφαίνουν τον πολιτισμό και την καθημερινότητά μας. Όμως, ποιά η σημασία της κάθε μίας οντότητας για τον άνθρωπο και πως το «πάντρεμά» τους επηρεάζει τη ζωή μας;

Η Φύση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης υπόστασης, άρα και των στοιχείων που συνδέονται με αυτή. Κατ’ ουσίαν, πρόκειται για το υπερσύνολο δύο βασικών οντοτήτων. Της χλωρίδας και της πανίδας, που συνθέτουν το φυσικό περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιούμαστε, αποτελώντας έναν μικρό κρίκο αν θεωρήσουμε πως αυτό αποτελεί μια αέναη αλυσίδα.

Διαχρονικά, λειτουργεί προνοητικά έτσι ώστε να προστατεύει τα «παιδιά» της και αυτά να εξελίσσονται ομαλώς. Παλαιότερα, ο άνθρωπος ανταπέδιδε αυτή την αγάπη καθότι είχε το χρόνο και την ικανότητα να την αφουγκραστεί, να την σεβαστεί, να την αγαπήσει, να την εκτιμήσει, να την προστατεύσει, να γίνει μαζί της ένα. Δυστυχώς, όμως, τα τελευταία χρόνια, ελέω των σημείων των καιρών, ελέω των αλλοτριωτικών δογμάτων, ελέω πολλών παραγόντων, γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες κινήσεων και καταστάσεων που επιβεβαιώνουν πως το μέτρο χάθηκε προ πολλού. Αποκορύφωμα το σημερινό τέλμα στο οποίο έχουμε περιέλθει σαν χώρα, σαν κοινωνία, σαν πολιτισμός. Σε αυτά τα πλαίσια, γίναμε τυπολάτρες, ακολουθώντας τα πρέπει, το κενό, το στείρο, το φαίνεσθαι, το αβασάνιστο, βιώνοντας μια άσχημη καθημερινότητα. Αποτέλεσμα όλων αυτών, είναι και η λήθη που μας κυριεύει περί της βαρύτητας που κατέχει η Φύση. Δεν υπάρχει ίχνος σεβασμού και σύνεσης απέναντί της, με μεγαλύτερη αιτία το βωμό του χρήματος και εν γένει του συμφέροντος. Απ’ ότι φαίνεται, ξεχάσαμε από πού προερχόμαστε και πού θα καταλήξουμε. Καλά θα ήταν, λοιπόν, να έχουμε στο μυαλό μας πως η Φύση είναι μία μεγάλη παράσταση. Αυτή η παράσταση έχει στη διάθεσή της τέσσερα διαφορετικά σκηνικά - τις εποχές του χρόνου - και τους ίδιους ηθοποιούς. Τον ήλιο, το φεγγάρι και τα άστρα. Οι θεατές είναι που αλλάζουν, με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται – σημαίνει. Πρέπει κάποια στιγμή να κατανοήσουμε τη σημασία της συναρτήσει της ζωής μας, πριν επιβεβαιώσουμε πανηγυρικά το λεχθέν των Ινδιάνων Κρεέ που πολύ εύστοχα διατύπωσαν ότι «Μόνο όταν το τελευταίο δέντρο θα έχει κοπεί, ο τελευταίος ποταμός δηλητηριαστεί και το τελευταίο ψάρι πιαστεί, θα συνειδητοποιήσουμε πως δεν μπορούμε να τραφούμε με λεφτά.

Από την άλλη πλευρά, το δημοτικό τραγούδι του τόπου μας θα μπορούσε κάποιος να πει πως αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτιστικής μας ταυτότητας. Γενιές και γενιές το διέδωσαν από στόμα σε στόμα, φτάνοντάς το ως εδώ σήμερα, με διάφορες παραλλαγές κατά τόπους και κατά εποχές. Η δημοτική μας μούσα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη καθημερινότητα, καθότι έχει εμπνευστεί απ’ όλες τις εκφάνσεις του βίου μας. Τραγούδια της Αγάπης, της Λύπης, της Χαράς, του Γάμου, του Θανάτου, της Ξενιτιάς, Ιστορικά κ.ο.κ είναι μερικές από τις ευδιάκριτες κατηγορίες που μπορούν να επισημανθούν, έχοντας τις περισσότερες φορές έντονο το στοιχείο της φύσης στο στίχο τους. Αναφέρονται, δηλαδή, τόσο στον κύκλο της ζωής, όσο και στον κύκλο του χρόνου καθότι είναι άμεσα συνδεδεμένα και με σχετικά έθιμα.

Κατ’ επέκταση, αν μελετήσουμε σε βάθος το στίχο, θα διαπιστώσουμε πως λαμβάνουν χώρα αναφορές σε συγκεκριμένα αντικείμενα και τόπους, γεγονός που προσδίδει ρεαλιστικό χαρακτήρα στην παράδοση. Σ’ αυτά τα πλαίσια, δεν είναι τυχαίο δε, πως το δημοτικό τραγούδι έχει χαρακτηρισθεί ως το ξέσπασμα της ψυχής του λαού, σαν συγκλονίζεται από πλήθος ένθερμων συναισθημάτων όντας εμφορούμενη από αυτά. Πρόκειται για ένα είδος τραγουδιού που μέσα από την θαμπωτική ομορφιά, την αβίαστη απλότητα, την δύναμη και τη ζωντάνια που αναβλύζουν από το στίχο, μας πλημμυρίζει με έντονη συγκίνηση και υπερηφάνεια. Σαφώς και μιλάμε για κάτι το διαχρονικό, το πηγαίο, το λιτό, το όμορφο, το εμπνευσμένο, το καθάριο, το δυνατό, εν αντιθέσει με το φθηνό, αγοραίο, ευκαιριακό συρτολαϊκό συνοθύλευμα που χαρακτηρίζει το «δημοτικό άκουσμα» της μάζας σήμερα. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, πως και το δημοτικό τραγούδι αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, όντας θεσμός και στάση ζωής».

Πώς «παντρεύονται», όμως, Φύση και Δημοτικό τραγούδι;

Μελετώντας το δημοτικό τραγούδι της περιοχής μας, θα διαπιστώσουμε πόσο όμορφος είναι ο γάμος και η συμβίωση των παραπάνω οντοτήτων. Αποτέλεσμα αυτού, ονειρεμένα ταξίδια νου και ψυχής σε μονοπάτια αγαπημένα. Στην καρδιά της Φύσης! Νιώθοντας το απαλό θρόϊσμα του αγέρα μέσα στο δάσος του περήφανου έλατου. Ακούγοντας τη βοή του κατεβασμένου ποταμού την Άνοιξη, τότε που λιώνουν τα χιόνια και η γη ζωντανεύει. Περιδιαβαίνοντας πλακόστρωτα καλντερίμια στα όμορφα βλαχοχώρια της Πίνδου. Χαλαρώνοντας με τα περίτεχνα μουσικά συναπαντήματα των αηδονιών στο Ανοιξιάτικο σούρουπο. Ξεδιψώντας από το κρυστάλλινο νερό της παλιακής βρύσης στο κέντρο του χωριού όπου σταματήσαμε να ξαποστάσουμε. Αγναντεύοντας το κοπάδι στην απέναντι ράχη που σκαρίζει μετά το άρμεγμα, μέσα σε ιαχές, βελάσματα, γαβγίσματα, υπό τους ήχους των περήφανων κουδουνιών. Ξημερώνοντας με τον κυνηγό την αυγή στο καρτέρι, παρατηρώντας την πούλια που τρεμοσβήνει. Απολαμβάνοντας τον ερωτευμένο νέο να τραγουδά το γλυκοχάραμα ψιθυριστά στο αυτί της αγαπημένης του. Θρηνώντας τον αδικοχαμένο φαντάρο που δε γύρισε ποτέ από του Γράμμου τα ψηλά βουνά, μένοντας για πάντα εκεί να κρατά Θερμοπύλες και νωπές τις μνήμες του σύγχρονου παρελθόντος. Μοιραζόμενοι το στεναγμό της μάνας που έχει τη σκέψη της στα ξένα και στο βλαστάρι της, ξεπροβοδίζοντάς το με συμβολικά προϊόντα της φύσης στο κλαψόδεντρο. Σεργιανώντας στο πορτοκαλί δάσος της οξιάς το Φθινόπωρο, αναζητώντας τις τελευταίες γλυκές λαμπές του ήλιου μέχρι την επόμενη Άνοιξη. Και τόσες άλλες εικόνες που μας έρχονται στο μυαλό, ακούγοντας διαχρονικά δημοτικά άσματα. Επίσης, θα αποτελούσε ασυγχώρητη εθελοτυφλία η παράλειψη του μουσικού παράγοντα σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Μουσική επένδυση προσεγμένη, πολλές φορές απλή, δωρική, αυθεντική και συνάμα μερακλήδικη. Άλλωστε, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι οργανικοί σκοποί της παράδοσής μας που είναι άρρηκτα συνυφασμένοι με την φύση. Ο «Σκάρος», με τον σκάρο και τη βοσκή των κοπαδιών. Το «Κεραταζίδικο», με το διάβα των καραβανιών στη βλαχόστρατα. Ο περήφανος «Ήλιος», με τον ευεργέτη και ζωοδόχο ήλιο κ.ο.κ.

Πόσες φορές, άλλωστε, δε δημιούργησε η δημοτική μας μούσα εμπνευσμένη από το φυσικό κάλλος; Αμέτρητες! Τότε, που ο αγνός άνθρωπος του χωριού ήταν ένα με τη φύση. Τότε, που ο σεβασμός, η αγάπη, η εκτίμηση και ο παιδικός φόβος του προς το πρόσωπό της ήταν χαρακτηριστικός. Τότε, που ο άνθρωπος αφουγκράζονταν τις ανάγκες της φύσης και αντίστροφα, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται και η θεματολογία των τραγουδιών του από αυτή. Τότε..! Πλέον, οι ανάγκες και οι ανησυχίες του σύγχρονου ανθρώπου έχουν εξελιχθεί μέσα στο χρόνο με αποτέλεσμα να έχουμε οδηγηθεί σε διαφορετικούς δρόμους. Φυσιολογικό, σκεπτόμενοι πως το δημοτικό τραγούδι προαπαιτεί Βίωμα, Άκουσμα και ποταμό Θυμήσεων έτσι ώστε να ξεκλειδώσει το συναισθηματικό κόσμο του εκάστοτε μερακλή, γλεντιστή, ακροατή, χορευτή. Γεγονός που δεν είναι αποκλειστικά κακό βέβαια. Αιθεροβατώντας, όντας προγονόπληκτοι και αδιάλλακτοι δεν μπορούμε να κάνουμε βήματα μπροστά. Αντίθετα, με οξυδέρκεια και γνώση, μπορούμε να εγκρίνουμε / απορρίψουμε τάσεις και θεσμούς του παρελθόντος έτσι ώστε να ομορφύνουμε την καθημερινότητά μας. Μέσα από αναζητήσεις τέτοιου είδους θαρρώ πως η δημοτική μούσα εκφρασμένη συναρτήσει της φύσης συγκαταλέγεται στα κέρδη του παρελθόντος! Άλλωστε, ο Ίων Δραγούμης είχε πει πως πηγαίνοντας στα δημοτικά τραγούδια, στη δημοτική τέχνη και στη χωριάτικη και λαϊκή ζωή (που είναι άρρηκτα δεμένες με τη φύση) θα βρεις τη γλώσσα και την ψυχή σου. Με αυτά τα εφόδια, αν έχεις μέσα σου ορμή και φύσημα θα πλάσεις ότι θέλεις: Παράδοση, Πολιτισμό, Αλήθεια και Φιλοσοφία.

Εν κατακλείδι, πολλά θα μπορούσαν ακόμη να λεχθούν μα έχω την εντύπωση πως το αβίαστο καταστάλαγμα των παραπάνω σκέψεων είναι το εξής. Η Δημοτική Μουσική του τόπου μας, το Φυσικό Κάλλος του τόπου μας, ο Πολιτισμός του τόπου μας, ένα συγκεκριμένο σύμπλεγμα Αρχών, Αξιών, Ηθών, Εθίμων, Συνηθειών, Συμπεριφορών και Πατροπαράδοτων συνθέτουν λίγο πολύ μια βαριά κληρονομιά. Αυτή την κληρονομιά που ευτυχήσαμε να λάβουμε από τους προγόνους μας, είμαστε ηθικά και άτυπα υποχρεωμένοι να μεταλαμπαδεύσουμε – κληροδοτήσουμε στις νεότερες γενιές, έτσι ώστε να διατηρηθεί στο ακέραιο η πολιτιστική μας ταυτότητα. Υπό αυτό το πρίσμα, ο καθένας μπορεί να μάχεται από το μετερίζι στο οποίο μπορεί να αποδώσει καλύτερα, έτσι ώστε να σταθεί σαν βράχος ενάντια στον Χείμαρρο της αλλοτρίωσης που μας έφερε το κατεβασμένο ποτάμι των σημείων των καιρών. Όλοι μαζί, ενωμένοι, με σύμπνοια και αλληλεγγύη έχουμε τη δυνατότητα να υψώσουμε ένα φράγμα απέναντι στο νερό και να το εκτρέψουμε της καταστροφικής του πορείας. Με την ελπίδα πως θα καταφέρουμε, έστω και την ύστατη τούτη στιγμή, να αναθερμάνουμε τη μικρή σπίθα που απέμεινε μισοκοιμισμένη από την πάλαι ποτέ πυρκαγιά του πολιτισμού μας. Με σεβασμό, συνέπεια, αγάπη και ευαισθησία προς τα πατροπαράδοτα, έτσι ώστε βάζοντας ένα μικρό χαλικάκι στο βουνό της ιστορίας του τόπου μας, να το διατηρήσουμε ανέπαφο. Άλλωστε, ένας λαός που δεν τιμά – γνωρίζει την ιστορία του, είναι καταδικασμένος ισόβια να δοκιμάζεται στα ίδια.. γυμνάσια, μέχρι να την εμπεδώσει. Θα τα καταφέρουμε τελικά; Η ιστορία θα δείξει..

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

1. «Όλη τη νύχτα περπατώ»: 

" Όλη τη νύχτα περπατώ, μ' ένα όμορφο κοράσι..

να τη φιλήσω ντρέπομαι, να της το πω φοβάμαι..

θα πάω σε κρασόπουλιο, να πιω για να μεθύσω..

και να διαβώ στην πόρτα της, γλυκά να τραγουδήσω..

πιάνω και δένω τ' άλογο, στης νερατζιάς τη ρίζα..

φιλώ την κόρη μια φορά, φιλώ την κόρη δύο..

κι απάν' στο τρίτο φίλημα, μου φεύγει τ' άλογό μου.."

*(Τσάμικο δημοτικό τραγούδι της Αγάπης)

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

2. «Θυμάσαι που με φίλησες»:

" Θυμάσαι που με φίλησες, στον πλάτανο στην βρύση..

και μου 'λεγες λόγια γλυκά, η αγάπη δεν θα σβήσει..

για μάρτυρες εβάλαμε, τα φύλλα από τα δέντρα..

και τώρα μ' απαρνήθηκες και λες πως ήταν ψέμα..

μα 'γω θα πάρω πιο όμορφη, που να 'χει τ' όνομά σου..

να το φωνάζω να τ' ακούς, να καίγεται η καρδιά σου.."

*(Συρτό δημοτικό τραγούδι της Αγάπης)

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

3. «Σκάρος – Τ’ αρμέξανε τα πρόβατα»:

" Τ' αρμέξανε τα πρόβατα, τ' αρμέξανε τα γίδια, βλάχα 'μ με τα στολίδια..

Το πήξανε και το τυρί, σε μια παλιοκαρδάρα, παλιά μου φιλενάδα..

Σια που βοσκάς τα πρόβατα και φέρνουν τόσο γάλα, παλιά μου φιλενάδα..

Πέρα στα δέντρα τα δασιά και στα δασιά πλατάνια 
και φέρνουν τόσο γάλα..

Ροβόλατα, ροβόλατα, βλαχούλα μου, τα πρόβατα.."

*(Δημοτικό τραγούδι – συρτό στα τρία)

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

4. «Θα παραγγείλω στα βουνά»:

"Θα παραγγείλω στα βουνά, να χαμηλώσουν λίγο..

κι αν δεν μπορέσω ν' ανεβώ, χαμπέρι θα τους στείλω..

ακόμα τούτην' άνοιξη, να μη με καρτερούνε..

και οι ραχούλες οι ψηλές, τραγούδια 'μ δε θ' ακούνε.."

*(Καμπίσιο τσάμικο δημοτικό τραγούδι)

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

5. «Τα Καστανιώτικα βουνά»:

" Τα Καστανιώτικα βουνά, τριγυρισμό δεν έχουν..

και ‘γω ο μαύρος τα γύρισα, πεζός κι αρματωμένος..

και 'κει που τα τριγύριζα και 'κει που τα γυρνούσα..

μου 'πεσε η αρραβώνα μου κι η φούντα απ' το σπαθί μου..

αν τα βρει νιος να τα χαρεί, γέρος να μου τα δώσει..

κι αν τα βρει η αγάπη μου, να ζήσει να τα φορέσει.."

*(Τσάμικο Δημοτικό Τραγούδι)

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

6. «Μοσχοβολούν Τριανταφυλλιές»:

" Μοσχοβολούν τριανταφυλλιές, τριγύρω στην αυλή σου..

και συ στη μέση καις καρδιάς, με το ξανθό μαλλί σου..

κόκκινα τα τριαντάφυλλα, άσπρο το φόρεμά σου..

χίλια κομμάτια κάνανε, τα φύλλα της καρδιάς μου..

μοσχοβολούν τριανταφυλλιές, γαρυφαλλιές και κρίνα..

και 'συ στη μέση φαίνεσαι, γλυκιά σαν καρδερίνα..

με τ' άσπρο σου το φόρεμα και τα ξανθά μαλλιά σου..

σαν τη νεράϊδα κάθεσαι, στα τριαντάφυλλά σου.."

*(Ηπειρώτικο Δημοτικό Τραγούδι)

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

7. «Τα βοσκοτόπια ερήμωσαν»:

" Τα βοσκοτόπια ερήμωσαν, πρόβατα δε βοσκάνε..

φλογέρα δεν ακούγεται, κουδούνια δε βροντάνε..

το ταλαγάνι του βοσκού, αράχνες το κεντάνε..

την κλίτσα του την όμορφη, σαράκια την τρυπάνε..

τα βοσκοτόπια ερήμωσαν και τα μαντριά σαρίσαν..

η στρούγκα εχορτάριασε, τα μονοπάτια κλείσαν.."

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

8. «Για ‘μένα βρέχουν τα βουνά»

" Για 'μένα βρέχουν τα βουνά, για 'μένα ψιχαλίζουν..

για 'μένα φέρνει ο ποταμός κατεβασιά μεγάλη..

Το Μάη φέρνει τα κούτσουρα, το Θεριστή λιθάρια..

και το δεκαπενταύγουστο δέντρα ξεριζωμένα..

Για 'μένα αλλάζουν οι όμορφες κι αυτές οι μαυρομάτες.."

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

9. «Κάτω στο ρέμα το βαθύ»:

'' Κάτω στο ρέμα στις οξειές, πλένουν δυο τρεις μελαχροινές,

και παρακάτω το βαθύ, πλέν' η Ρηνούλα μοναχή.

Δεξιά μεριά ειν' η πλύστρα της, κι αριστερά η χωρίστρα της,

κι απάνω στα λακκώματα, τζομπάνος με τα πρόβατα,

τα σιούραγε, τα μαύλαγε και στο μαντρί τα μάζευε.

Κι αυτά στον πρόγγο βάλανε και το μαντρί χαλάσανε.

Σύρε Ρηνάκι για να δεις και έλα πίσω να μας πεις,

γιατί προγγάν τα πρόβατα τώρα τα ξημερώματα,

μην μπήκ' ο λύκος στο μαντρί και έφαγε το λάιο αρνί.

Μπήκ' ο λύκος στο μαντρί, μας έφαγε το λάιο αρνί."

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

10. «Τώρα που ήρθε η Άνοιξη»:

" Τώρα που ήρθε η Άνοιξη και λιώσανε τα χιόνια..

Γλυκά λαλούνε τα πουλιά, γλυκά λαλούν τ' αηδόνια..

Τώρα και 'γω Τρυγώνα μου, για 'σένα τραγουδάω..

Και μεσ' απ' τα τραγούδια μου, σου λέω σ' αγαπάω..

Αν μ' αγαπάς Τρυγώνα μου, δείξε μου σημαδάκι..

Και σαν πιαστούμε στο χορό, σφίξε μου το χεράκι.."

Πηγή βίντεο: Μονοπάτια Παράδοσης & Φύσης!

Επίσης, δείτε: Παράμερο Τρικάλων {Βαρδάρι}