Η πνευματική και εθνική προσφορά των Βλάχων στον Ελληνισμό

Κυρίες και κύριοι 

Η πνευματική και εθνική προσφορά των Βλάχων στον ελληνισμό αποτελεί ένα θέμα πολύπλευρο και πολυδιάστατο. Στις διάφορες εκδηλώσεις, ομιλίες και πανηγυρισμούς τονίζεται μόνο η μία πλευρά του δηλ. συνηθίζεται να αναφέρουμε ορισμένα γνωστά ονόματα όπως Ρήγας Φεραίος, Αβέρωφ, Ζάππας, Σίνας, Γιωργάκης Ολύμπιος κλπ καθώς και τα έργα τους : Παναθηναϊκό στάδιο, Πολυτεχνείο, Ακαδημία κλπ.

Αυτός ο τρόπος προβολής έχει τα εξής χαρακτηριστικά. Πρώτον επαναλαμβάνονται τα ίδια και τα ίδια κατά κόρον με αποτέλεσμα να προκαλούν ανία και βαρεμάρα στο ακροατήριο και δεύτερο δίνουν την εντύπωση ότι; όλη η προσφορά των Βλάχων εξαντλείται σ' αυτά, γεγονός που δεν μας επιτρέπει να σχηματίσουμε την πραγματική εικόνα της προσφοράς των Βλάχων στον Ελληνισμό. 

Η πνευματική και εθνική συμβολή των Βλάχων δεν εξαντλείται και δεν περιλαμβάνει μόνον αυτά τα πρόσωπα, τα οποία είναι σημαντικά αλλά όχι και τα μοναδικά. Αυτά αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου. Υπάρχει και μια άλλη πλευρά.

Υπάρχει μια στρατιά Βλάχων πνευματικών ανθρώπων και αγωνιστών των οποίων τα ονόματα, στους περισσότερους βλάχους, μας είναι άγνωστα και φυσικά πολύ περισσότερο άγνωστα είναι τα έργα τους και η προσφορά τους. 

Μέχρι τη δεκαετία του '70 η έρευνα για τους Βλάχους, με ελάχιστες εξαιρέσεις, κινούνταν σε ερασιτεχνικό επίπεδο, τονίζοντας κυρίως την πλευρά των αγωνιστών και ευεργετών που ήταν γνωστοί στο πανελλήνιο.

Επιπλέον, κατά καιρούς, εμφανίζονταν διάφοροι εθνοπατέρες και καιροσκόποι που χωρίς τις κατάλληλες γνώσεις διαχειρίζονταν το θέμα των Βλάχων με τις ανάλογες συνέπειες. Σήμερα η έρευνα πέρασε στα Πανεπιστήμια και σε υψηλό επίπεδο. Είναι καιρός να ρίξουμε μια ματιά και στην άλλη πλευρά, δηλ. να ερευνηθούν τα σχετικά με τους Βλάχους θέματα κατά τρόπο λεπτομερή και επιστημονικό ώστε να αναδειχτεί, σ' όλο το εύρος και το μεγαλείο της, η συμβολή τους στην πνευματική και εθνική αναγέννηση.

Μια πτυχή αυτής της πλευράς θα προσπαθήσω να παρουσιάσω στην σύντομη ομιλία μου και να προβληματίσω, τόσο τα θεσμικά όργανα των Βλάχων όσο και το σύνολο ώστε να γίνουν προσπάθειες οι έρευνες να αποκτήσουν πλάτος και βάθος.

Όταν λέμε πνευματική συνεισφορά των Βλάχων τι εννοούμε;

Εννοούμε ότι οι Βλάχοι, παρά την λατινογενή γλώσσα τους, κατόρθωσαν σε δύσκολες περιόδους του ελληνικού έθνους, να διατηρήσουν και να διαδώσουν την ελληνική γλώσσα και τα σπέρματα του ελληνικού πολιτισμού.

Ειδικότερα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, βοήθησαν οι Βλάχοι, αυτά τα σπέρματα να βγάλουν ρίζες, να βλαστήσουν και να δώσουν πλούσιους καρπούς που σήμερα συνιστούν αυτό που ονομάζουμε νεοελληνικό πολιτισμό.

Ίσως μερικοί δύσπιστοι να αναρωτηθούν: μα ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι; που έδρασαν; με ποιες διαδικασίες συνετέλεσαν ώστε να συνεισφέρουν σ' αυτό που ισχυριζόμαστε, ότι δηλ. πρόσφεραν στην εθνική και πνευματική άνθιση του ελληνισμού, μάλιστα όχι μόνο στον ελληνικό χώρο αλλά και σ' όλη τη Βαλκανική; 

Για το λόγο αυτό θα κάνουμε ένα μικρό ταξίδι στο παρελθόν.

Στα 1750 στη βόρεια Ήπειρο και στην Άνω Μακεδονία, ανάμεσα στα άγρια βουνά, ανάμεσα σε αγροίκους και απαίδευτους ανθρώπους, ανάμεσα σε κακοποιά στοιχεία, υπάρχει μια πολιτεία πολυάνθρωπη, πλούσια και φωτεινή. Σ' αυτή την πολιτεία, την Μοσχόπολη όπως θα καταλάβατε, υπάρχει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, Ακαδημία το ονομάζουν και έχει ένα εκπαιδευτικό επίπεδο ισότιμο, κυριολεκτικά, με το σημερινό Πανεπιστήμιο όσον αφορά τις ανθρωπιστικές σπουδές. 

Αυτό το εκπαιδευτικό ίδρυμα στάθηκε η θερμοκοιτίδα της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού, όχι μόνο για ένα μεγάλο τμήμα του ελλαδικού χώρου, όπως είπαμε, αλλά και για το σύνολο της Βαλκανικής. Από τη θερμοκοιτίδα αυτή, όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, το βρέφος μεγάλωσε, ανδρώθηκε έδωσε κλώνους και ανθούς που το άρωμα τους σκορπίστηκε στο ελληνισμό και στην Ευρώπη. 

Τι συνέβη σ' αυτή την πολιτεία; Ένα βλάχος ιερομόναχος, ο Γρηγόριος Κωνσταντινίδης, φέρνει από τη Βενετία το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο στον ελλαδικό χώρο και στα Βαλκάνια. Εκεί τυπώνονται τα πρώτα ελληνικά βιβλία με ποικίλο περιεχόμενο. Σήμερα γνωρίζουμε μια εικοσάδα τίτλων αυτών των βιβλίων, που τυπώθηκαν στην Μοσχόπολη. 

Στα 1760 τυπώνεται ένα βιβλίο με τίτλο Εισαγωγή Γραμματικής (της αρχαίας ελληνικής γλώσσας). Συγγραφέας του βιβλίου είναι ο Πρωτοπαπάς Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλιώτης, Μοσχοπολίτης και πρύτανης της Ακαδημίας με σπουδές Φιλοσοφίας, μαθηματικών, Φυσικής και αρχαιοελληνικής παιδείας. Στη Γραμματική αυτή της αρχαίας ελληνικής, οι μαθητές του, αφιερώνουν στο δάσκαλό τους επιγράμματα και ελεγείες, γραμμένες σε ομηρική γλώσσα. Αν κάναμε σήμερα ένα τεστ θα παρατηρούσαμε ότι οι απόφοιτοι Λυκείου δεν μπορούν να τα ερμηνεύσουν για να μην αναφέρω και άλλες μορφωμένων. 

θα σας διαβάσω ένα απόσπασμα για να πειστείτε γι' αυτά που ισχυρίζομαι. Αυτοί που τα γράφουν είναι βλαχόπουλα, σπουδαστές που αργότερα σκορπίζουν και γίνονται διδάσκαλοι σε διάφορες σχολές και περιοχές. Ονομάζονται Νάκος Τέρπος, Γκούστας, Ποσάμας, Οικονόμου, Σεβαστός κλπ ονόματα άγνωστα στους πολλούς. Αυτοί όμως δίδασκαν την αρχαία ελληνική γλώσσα στα κακοτράχαλα βουνά και σ' όλα τα Βαλκάνια.

Σας διαβάζω ένα ηρωελεγείον

Μων δίος Πλάτων έφυ έξοχ' αοιδός 

Λώιος ηρώων εκγεγηνώς 

φέγγει δ' αυγών ου σοφίης οχ αγαστός 

Ρεκτήρ τήσδε βίβλου και κλεινός 

Τευ πλέον ου ζάθεος φως ιρόν εραστός 

Έννεπεν ον Κλειώ ηρ αγαώς

Από την ανάγνωση καταλαβαίνει κανείς το επίπεδο γνώσης της ελληνικής από τους μαθητές της Ακαδημίας.

Στα 1770, δέκα χρόνια αργότερα ο Καβαλιώτης εκδίδει στη Βενετία ένα άλλο βιβλίο με τίτλο Πρωτοπειρία. Είναι ένα εκπαιδευτικό εγχειρίδιο πολύ σημαντικό για δυο λόγους. Πρώτον σ΄ αυτό το εγχειρίδιο έχουμε τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες της κουτσοβλαχικής γλώσσας και δεύτερο πρόκειται για ένα βιβλίο πρωτοποριακό για τις βαλκανικές γλώσσες και τις βαλκανικές σπουδές γιατί περιλαμβάνει το τρίγλωσσο λεξικό στα ελληνικά, βλάχικα και αλβανικά.

Ένα χρόνο μετά (1771) ο Κωνσταντίνος Τζεχάνης ένα εύπορο και φιλομαθές βλαχόπουλο, πηγαίνει στην Ευρώπη για σπουδές και μένει τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Επισκέπτεται την Χάλλη της Γερμανίας, το Παρίσι το Λονδίνο, το Λάυντεν της Ολλανδίας και το 1773 γυρίζει στη Χάλλη της Γερμανίας. Εκεί γνωρίζεται με τον περίφημο γερμανό καθηγητή Τούνμαν και του δίνει ένα αντίτυπο της Πρωτοπειρίας του Καβαλιώτη. Ο Τούμαν ενθουσιάζεται με το βιβλίο ένα χρόνο μετά, το1774 εκδίδει ένα σημαντικό βιβλίο όπου αναδημοσιεύει το βλάχικο μέρος του έργου του Καβαλιώτη. Ο Τούμαν θεωρεί τον Καβαλιώτη εισηγητή της συγκριτικής γλωσσολογίας στα Βαλκάνια. Πράγματι μαζί με έναν άλλο λόγιο Μοσχοπολίτη, τον ιερομόναχο Δανιήλ Χατζή Αδάμη, που γράφει και εκείνος ένα παρόμοιο έργο, την Εισαγωγική Διδασκαλία, σε τέσσερις βαλκανικές γλώσσες, θεωρούνται οι πρόδρομοι της συγκριτικής γλωσσολογίας στα Βαλκάνια, γιατί είναι οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τις βαλκανικές γλώσσες και τις μεταξύ τους σχέσεις.

Ποιος ήταν ο σκοπός αυτών των εκπαιδευτικών εγχειριδίων;

θα σας αναφέρω μερικούς στίχους από το βιβλίο του Δανιήλ που απευθύνονται στους μελλοντικούς μαθητές τους.

Αλβανοί, Βλάχοι, Βούλγαροι αλλόγλωσσοι χαρήτε 

κ ετοιμασθήτε όλοι σας Ρωμαίοι να γενήτε 

βαρβαρικήν αφήνοντες γλώσσαν φωνήν και ήθη 

όπου στους απογόνους σας να φαίνονται σαν μύθοι.

Παρά τις κάποιες υπερβολές "τα δυο εγχειρίδια γράφονται για κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, θέλουν να διδάξουν την ελληνική γλώσσα στους αλλόγλωσσους νέους των Βαλκανίων που ήταν κυρίαρχη γλώσσα της εκκλησίας, του εμπορίου και του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Παράλληλα, από το υλικό των εγχειριδίων αυτών, διαπιστώνουμε ότι, εκτός από τη γλώσσα, σκοπός τους είναι να μεταδώσουν στοιχεία της επιστήμης, του πολιτισμού και των νεωτερικών ιδεών του Διαφωτισμού που κυριαρχούν στην Ευρώπη". Να μεταδώσουν δηλ. πολιτισμό. 

Έτσι οι αλλόγλωσσοι νέοι, Αλβανοί και Βούλγαροι, μόνο αυτοί αναφέρονται γιατί οι Βλάχοι γνωρίζουν ελληνικά, εκτός από τη γλώσσα μαθαίνουν την εξέλιξη της επιστήμης, την επικρατούσα πολιτική κατάσταση στην Ευρώπη και τα διάφορα πνευματικά κινήματα που αργότερα θα τους αφυπνίσουν και θα τους οδηγήσουν στην εθνική τους αυτοτέλεια. 

Δεν είναι όμως μόνον αυτοί οι πνευματικοί άνθρωποι που σας ανέφερα. Ο Ιωάννης Χαλκεύς οι αδελφοί Δάρβαρη από την Κλεισούρα, ο Παμπέρης, ο Τζαρτζούλης, ο Σεβαστός, ο Παλιούρας, ο Ράκος, ο Άνθιμος Ολυμπιώτης, και ένας αστερισμός βλάχων πνευματικών ανθρώπων, άγνωστων στους πολλούς, εργάστηκαν για την ελληνική γλώσσα και την διατήρηση και διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Από αυτούς τους ανθρώπους, δυστυχώς, οι περισσότεροι έμειναν στο περιθώριο. 

Τώρα ανοίξτε μια ιστορία της Νέας ελληνικής Λογοτεχνίας. Δεν θα συναντήσετε ούτε το όνομα του Καβαλιώτη, ούτε του Δανιήλ ούτε του Τζεχάνη. θα συναντήσετε όμως ονόματα άσημων λογίων που γράψαν δυο-τρεις σειρές. Και γεννάται το ερώτημα. Ποιοι καλλιέργησαν, ποιοι δίδαξαν και διατήρησαν την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό στα Βαλκάνια, (ήδη από τον 18ο αιώνα) και μάλιστα στις ορεινές και απρόσιτες εκείνες περιοχές, όπου βασίλευε το σκοτάδι της αμάθειας, της σκλαβιάς και της απελπισίας; Ποιοι τύπωναν ελληνικά βιβλία; 

Υποχρέωση όλων των Βλάχων και των θεσμικών οργάνων τους είναι να αναδείξουμε αυτά τα πρόσωπα, να τα ανασύρουμε από την αφάνεια και να τα κάνουμε γνωστά, τόσο αυτά όσο και την προσφορά τους στον ελληνισμό, γιατί ούτε εμείς οι ερευνητές τα ξέρουμε.

Και ερχόμαστε στο δεύτερο σκέλος της ομιλίας μας που είναι η εθνική συνεισφορά των βλάχων στον ελληνισμό.

Συχνά στις ομιλίες μας, όπως ανέφερα και προηγουμένως, όταν γίνεται λόγος γι΄ αυτό το θέμα, αναφέρουμε τον Ρήγα Φερραίο, τον Γεωργάκη Ολύμπιο, τον Φαρμάκη, τον Κασομούλη και μερικούς άλλους. Η προσφορά τους ήταν σημαντική και το γνωρίζει όλος ο ελληνισμός. Όμως η προσφορά των Βλάχων στους εθνικούς αγώνες δεν εξαντλείται μόνο σ' αυτούς. Αυτοί αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου, όπως είπαμε. Υπάρχει μια ολόκληρη στρατιά Βλάχων που πρόσφεραν τεράστιες υπηρεσίες στην πατρίδα μας.

Θα περιοριστώ μόνο, για λόγους οικονομίας, στην επανάσταση του 1821.

Μια επανάσταση, όπως γνωρίζετε, δεν είναι αποτέλεσμα μιας δεδομένης στιγμής. Δεν παίρνουμε τα όπλα και την άλλη μέρα κηρύσσουμε την επανάσταση. Μια επανάσταση για να γίνει χρειάζεται μακρόχρονη διαδικασία, χρειάζεται προετοιμασία ψυχολογική και ιδεολογική των ανθρώπων που θέλουμε να ξεσηκώσουμε. Χρειάζεται να εμφυσήσουμε στους ανθρώπους τις ιδέες και τα δίκαια της επανάστασης, να αναφέρουμε τις συνέπειες που τους αναμένουν και τα αποτελέσματα της επιτυχίας. Τέλος χρειάζεται να τους εμπνεύσουμε πίστη στα πρόσωπα και στους σκοπούς της επανάστασης. 

Αυτή η διαδικασία αποτελεί την σημαντικότερη προσφορά σε μια επανάσταση. Κατόπιν έρχεται ο ένοπλος αγώνας. 

Δεν θα αναφερθώ στις περιγραφές των πολεμικών γεγονότων και στην εξύμνηση τους. Θα προσπαθήσω να αναζητήσω τις βαθύτερες διεργασίες που προηγήθηκαν, τι έγινε πριν από τα πολεμικά γεγονότα, και μέσα σ' αυτό το πλαίσιο να εντάξω την προσφορά του βλαχόφωνου Ελληνισμού. 

Όλοι γνωρίζετε τον ρόλο που διεδραμάτισαν οι ελληνικές παροικίες, στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη, για την προετοιμασία του Αγώνα. Η Βιέννη, η Βουδαπέστη, το Βουκουρέστι, το Βελιγράδι, η Βενετία, η Τεργέστη, το Σεμλίνο, η Λειψία και άλλες σημαντικές ευρωπαϊκές πόλεις φιλοξενούν Έλληνες εμπόρους. Μεταξύ αυτών, τόσο σε ποσοστό όσο και σε δραστηριότητες, κυριαρχούν οι Βλάχοι που προέρχονται από τη Μοσχόπολη, την Ήπειρο, την Μακεδονία και τη Θεσσαλία. Στις ελληνικές παροικίες συντελείται μια σημαντική πνευματική ζύμωση: διαδίδεται το πνεύμα του Διαφωτισμού που άλλαξε τις τύχες των ευρωπαϊκών λαών. Ο Διαφωτισμός, ήταν το κίνημα της πολιτικής αφύπνισης αυτών των λαών και της καθιέρωσης των δημοκρατικών πολιτευμάτων στην Ευρώπη με κορυφαία στιγμή την Γαλλική επανάσταση. Εκεί στις παροικίες, το ασπάζονται οι Έλληνες έμποροι. Ιδρύουν Σωματεία, εκδίδουν εφημερίδες και βιβλία και συστήνουν εταιρείες. Με τις επισκέψεις τους στην σκλαβωμένη πατρίδα, με την αποστολή βιβλίων, με την ίδρυση σχολείων στην υπόδουλη Ελλάδα, το μεταφέρουν και το διαδίδουν. Δεν υπάρχει Βλάχος αγωγιάτης που να μη μετέφερε μαζί με τα εμπορεύματα του και τις νεοτερικές ιδέες. Δεν υπάρχει βλαχοχώρι που να μη δέχτηκε τα σπέρματα του Διαφωτισμού από τα ξενιτεμένα τέκνα του. Αυτή η ψυχολογική προετοιμασία για τους αγώνες του 1821 χρωστάει πολλά στους βλάχους εμπόρους και πνευματικούς ανθρώπους.

Κορυφαία προσωπικότητα σ' αυτές τις προεπαναστατικές κινήσεις είναι ο Ρήγας Φεραίος. Είναι ο πρώτος που, διαποτισμένος με τις ιδέες του Διαφωτισμού, συλλαμβάνει την ιδέα της ελεύθερης Βαλκανικής και την ιδέα της Συνομοσπονδίας.

Εκδίδει την Χάρτα του, μεταφράζει βιβλία που είναι κι αυτά διαποτισμένα με το πνεύμα του Διαφωτισμού, ξεσηκώνει με τα τραγούδια του τις λαϊκές ψυχές και, κυρίως, υπενθυμίζει στο λαό την ιστορική καταγωγή του και την πολιτιστική του κληρονομιά. Ταξιδεύει στις ελληνικές παροικίες, δημιουργεί πυρήνες επαναστατικούς, αποστέλλει επαναστατικά φυλλάδια, προδίνεται και με τη θυσία και το θάνατο του επισφραγίζει τις καινοτόμες ιδέες του. 

Κοντά στο Ρήγα υπάρχει και ένα πλήθος βλαχόφωνων διδασκάλων και πνευματικών ανθρώπων που ακολουθούν τις ίδιες ιδέες, τις οποίες και διαδίδουν με τα συγγράμματα τους και τη διδασκαλία τους. Ο Δημήτριος Δάρβαρης και τα αδέλφια του από την Κλεισούρα, πλούσιοι έμποροι, δαπανούν την μεγάλη περιουσία τους σε εκδόσεις ελληνικών βιβλίων, (μόνο μία σειρά περιλαμβάνει δέκα τόμους), διαποτισμένων με τις νεοτερικές ιδέες.

Ο Δημήτριος Παμπέρης, Φιλιππίδης, Χρύσανθος, Παλιούρας, ο Νεκτάριος Τέρπος, ονόματα άγνωστα αλλά με εθνική προσφορά και αφοσίωση, προετοιμάζουν ψυχολογικά τον ελληνικό λαό ν' αντέξει το βάρος του Αγώνα.

Αυτή η πνευματική και ψυχολογική προετοιμασία της ελληνικής επανάστασης είναι εξίσου σημαντική με τους πολεμικούς αγώνες που ακολούθησαν. Όμως η προσφορά των βλαχόφωνων και στον ένοπλο αγώνα ήταν πρωτοπόρα και ουσιαστική.

Πριν από την επανάσταση του 1821 η αντίσταση κατά των τούρκων στην Ήπειρο, Μακεδονία και στον Όλυμπο οργανώνεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό από βλαχόφωνους αρματολούς και κλέφτες.

Αυτοί θα αποτελέσουν το μελλοντικό στρατιωτικό Σχολείο για τους μετέπειτα αγωνιστές. Μεγάλοι Βλάχοι οπλαρχηγοί που έδρασαν στην Ελλάδα αλλά και σ' όλη τη Βαλκανική είναι ο Γιάννης Φαρμάκης από το Μπλάτσι, ο Γιωργάκης Ολύμπιος από το Λιβάδι του Ολύμπου και ο Κασομούλης από το Πισοδέρι. Ο Φαρμάκης και ο Ολύμπιος επεκτείνουν τη δράση τους και στην Βαλκανική, στη Σερβία και στη Ρουμανία και αναδεικνύονται πρωτοπόροι στην απελευθέρωση της χερσονήσου από τον τουρκικό ζυγό. Κοντά σ' αυτούς έχουμε στον Όλυμπο το Ζήδρο, τους Λαζαίους, τους Βλαχαβαίους και αναρίθμητους άλλους μικρότερους όπως τον Παπάζογλου και τον Ζιούρκο από το Νυμφαίο, τον Μπίτουλα από το Πισοδέρι, τον Γιάννη του Παπά ( Γιάννη αλ Πρέφτου) από τη Σαμαρίνα, αλλά και μεταγενέστερους, τον Ντόκο, τον Σαμανίκο, τον Αποστολίνα, τον Τσουκαντάνα, τον Ζιώγα, τον Λεωνίδα, ονόματα άγνωστα αλλά τα αναφέρω για να τιμήσω τη μνήμη τους και να αναδείξω το εύρος των αγωνιστών που θυσιάστηκαν και έμειναν δυστυχώς οι πιο πολλοί στο περιθώριο της ιστορίας.

Όλοι αυτοί υπήρξαν το υπόδειγμα για τις πολεμικές επιχειρήσεις και ενέπνευσαν στους αγωνιζόμενους Έλληνες την ιδέα ότι: νικητής σ' ένα αγώνα δεν είναι εκείνος που διαθέτει τα περισσότερα όπλα, αλλά εκείνος που έχει πίστη και γενναιότερη ψυχή.

Κυρίες και κύριοι

Η απόκτηση ενός αγαθού, όπως της ελευθερίας, είναι μεγαλειώδης και θαυμαστή ενέργεια, αλλά και η διατήρηση και η διαχείριση αυτού του αγαθού είναι εξίσου σημαντικό γεγονός. 

Αυτό το γνωρίζουν οι Βλαχόφωνοι Έλληνες. Γνωρίζουν καλά όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη εκείνη την εποχή, όπως γνωρίζουν και τις δυσκολίες που συνεπάγεται η ίδρυση ενός νέου κράτους μέσα στην Μοναρχική Ευρώπη. Αντιλαμβάνονται το καθήκον τους και πρόθυμα προσφέρουν και γι' αυτό το σκοπό. 

Όταν απελευθερώνεται η Ελλάδα, αιμόφυρτη και καταστραμμένη, προσπαθεί να ιδρύσει το νεοελληνικό κράτος. Η χώρα αγωνίζεται να ορθοποδήσει, να δημιουργήσει κρατική μηχανή και υποδομή οικονομικής ανάπτυξης. 

Και σ' αυτή την περίπτωση πρωταγωνιστούν οι Βλαχόφωνοι με την οικονομική συμβολή τους στην ανάπτυξη του κράτους και της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής. Βλάχοι μεγαλέμποροι και τραπεζίτες, προσφέρουν τεράστια ποσά και ολόκληρες περιουσίες για έργα υποδομής κατά την αναγέννηση τον ελληνικού κράτους. Έχουμε μια πλειάδα ευεργετών που άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στην συνείδηση του έθνους. Τα ονόματα, σας είναι γνωστά και δεν είναι ανάγκη να τα αναφέρουμε. 

θα ήθελα μόνο να αναφερθώ στους άγνωστους και ανώνυμους βλάχους, τους τοπικούς ευεργέτες που δεν αναφέρονται πουθενά επισήμως. Αυτοί οι ανώνυμοι βλάχοι άνοιξαν το πουγκί τους χωρίς δισταγμούς. Δεν υπάρχει βλαχοχώρι όπου το σχολείο ή η εκκλησία που να μην έγινε από έναν τοπικό ευεργέτη.

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να δικαιωθούν, να βρουν τη θέση που τους αξίζει. 

Παρόλα αυτά, οι μέρες τις οποίες διερχόμεθα είναι πονηρές. Υπάρχουν ακόμη αποσκελετωμένα μυαλά αλλά και σύγχρονοι καιροσκόποι μέσα και έξω από την πατρίδα μας, που προσπαθούν να διχάσουν αυτό το τμήμα του Ελληνισμού και να σπείρουν ζιζάνια. Όμως οι καιροί άλλαξαν. 

Ας γνωρίζουν όλοι αυτοί ότι σήμερα Υπουργοί, βουλευτές, καθηγητές πανεπιστημίου, Νομάρχες, στρατηγοί, εκπαιδευτικοί, Διευθυντές Τραπεζών, πλούσιοι επιχειρηματίες και επιστήμονες αποτελούν το δυναμικό των Βλαχόφωνων Ελλήνων και όλοι αυτοί ανήκουν στους πρωταγωνιστές της ελληνικής κοινωνίας.

Κατσάνης Νικόλαος, Ομότιμος Καθηγητής Γλωσσολογίας Α.Π.Θ

Η πνευματική και εθνική προσφορά των Βλάχων στον Ελληνισμό. 

Πρακτικά Ημερίδας 22ου Πανελλήνιου Ανταμώματος Βλάχων, Κατερίνη 2 Ιουλίου 2005.

Το διαβάσαμε: Εδώ