Μουσικό ύφος των βλαχόφωνων

Με χαρακτηριστική την ύπαρξη 

της ελληνικής γλώσσας στα 

πλείστα των τραγουδιών τους...

Ας αφήνουμε τους ειδικούς (ξένους και Έλληνες) και την σημερινή κατάσταση στα βλαχοχώρια να μας μιλήσουν συνοπτικά για τις μέχρι τώρα ισχύουσες απόψεις για αυτό το θέμα:

1. Σε ερώτηση του δημοσιογράφου τότε και νυν συγγραφέα Γ. Έξαρχου στο Γ’ πρόγραμμα ραδιοφωνίας της ΕΡΤ το 1987 προς τον μουσικολόγο Γιώργο Παπαδάκη, όσον αφορά στη μουσική και στα τραγούδια των βλαχοφώνων, ο κ. Παπαδάκης απάντησε ότι «από την άποψη των κλιμάκων, των τρόπων, των διαστημάτων, των μουσικών οργάνων, αλλά και των ρυθμών πρόκειται, όχι απλώς παρεμφερή με τα ελληνικά, αλλά για τα ίδια τραγούδια (με τα ελληνικά). Η μόνη διαφορά είναι στη γλώσσα και φυσικά στον τρόπο προσαρμογής των συλλαβών στους ρυθμούς και τις μελωδίες» (‘Οι Ελληνόβλαχοι-Αρμάνοι’, Τόμος Α΄, Γιώργης Έξαρχος σελ. 293, εκδ. Καστανιώτης).

2. Ο Tache Papahagi (γλωσσολόγος, εθνολόγος, λαογράφος, συλλέκτης τραγουδιών στην Ρουμανία) στην πορεία της έρευνάς του στο βιβλίο ‘Poezia Lirica populara’ (λυρική λαϊκή ποίηση), Βουκουρέστι 1967, παραδέχεται μεταξύ άλλων ότι «όταν ακούσει κανείς τις μελωδίες των αρμάνικων -βλάχικων τραγουδιών θα οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι η αρμάνικη δημώδης ποίηση έχει προέλευση και καταγωγή ελληνική».

3. Ο εθνομουσικολόγος στη Ρουμανία G. Markou στο έργο του Folclor Muzical Aroman (Αρμάνικη μουσική λαογραφία), Βουκουρέστι 1977, μεταξύ άλλων επισημαίνει ότι «οι Αρμάνοι- Βλάχοι χορεύουν σε ρυθμούς η ονομασία των οποίων έχει ελληνική προέλευση (συρτός, συγκαστός, καραπατάκης, τσιάμικος)».

4. Η ελληνίδα μουσικολόγος Αθηνά Κατσανεβάκη στην διδακτορική της διατριβή (Θεσ/νίκη 1998) με τίτλο «βλαχόφωνα και ελληνόφωνα τραγούδια της περιοχής Βορείου Πίνδου-Ιστορική-εθνομουσικολογική προσέγγιση» με εμπεριστατωμένη ανάλυση συμπεραίνει: «ο αρχαϊσμός των τραγουδιών αυτών και η σχέση τους με το ιστορικό υπόβαθρο αποδεικνύει ότι οι Αρμάνοι-βλάχοι είναι γηγενής αρχαιότατος ελληνικός πληθυσμός». 

Επίσης, η μουσικολόγος τονίζει: «Πέρα από οποιεσδήποτε παρατηρήσεις σχετικά με τους Αρμάνους (Βλάχους) είναι γενικό λογικό να παραδεχτούμε ότι, η έντονη παρουσία των ελληνόφωνων τραγουδιών στην μουσική παράδοση των βλαχοφώνων της Πίνδου πηγάζει, όχι από μια εξωτερική επιρροή, αλλά μέσα από μια έντονη αυτοσυνειδησία εσωτερικής και μακρόχρονης σχέσης με τον ελληνισμό, μια σχέση, που για τους Αρμάνους της Πίνδου δεν είναι τυχαία, αλλά όπως δείχνουν τα δεδομένα πηγάζει από την ίδια τους την καταγωγή».

5. Τα τραγούδια στον Τρανό Χορό (Μάρι Κόρλου) των βλαχοφώνων είναι όλα στα ελληνικά και με τον ελληνικό μουσικό τρόπο ασφαλώς. Το τελετουργικό (χοροί έξω από την εκκλησία, γάμοι κλπ), έναντι του κοσμικού, έχει μεγαλύτερη δύναμη και διάρκεια στην παράδοση, όπως δηλαδή συμβαίνει και στην Εκκλησία.

6. Ο Ρουμάνος λαογράφος Paunesku κάνοντας έρευνα στους Βλάχους του μεσοπολέμου, οι οποίοι εγκατεστάθησαν στη προσαρτημένη αμφισβητουμένη (από τους Βουλγάρους) Δοβρουτσά της Νότιας Ρουμανίας αιφνιδιάσθηκε όταν, ζητώντας από τις γυναίκες τους να τραγουδήσουν βλάχικα, άκουσε πεντακάθαρο ελληνικό τραγούδι (‘Οι Αρωμούνοι’, τόμος Β΄, G.Weigand - προλεγόμενα Α. Λαζάρου, σελ. 14).

7. Ο γλωσσολόγος Ν. Κατσάνης στην εργασία του τα «Κουτσοβλαχικά τραγούδια- μνήμη Samuel Baud Bovy», χωρίς, ωστόσο, να είναι μουσικολόγος, στηριζόμενος στον ελβετό διάσημο, ελληνιστή, μουσικολόγο Samuel Baud- Bovy, καταλήγει ότι η βλαχόφωνη δημοτική μουσική και ποίηση ταυτίζεται με την ελληνόφωνη και αποτελεί τμήμα της ελληνικής δημοτικής μουσικής κληρονομιάς. Επισημαίνει, επίσης, ότι η βλαχόφωνη δημοτική μουσική δεν έχει ερευνηθεί όσο έπρεπε, λόγω του νεολατινικού γλωσσικού της ιδιώματος και της προκατάληψης, συνέπεια της αμάθειας και της μονόπλευρης και ελλειπτικής έρευνας του προβλήματος των Κουτσοβλάχων.

8. Ο προαναφερθείς Samuel Baud-Bovy στο «Δοκίμιο για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι», Αθήνα 1984, και στα «Κουτσοβλάχικα τραγούδια της Θεσσαλίας», Θεσ/νίκη 1990, συμπεραίνει ότι υπάρχει πολυφωνία στα τραγούδια των Βλάχων και ότι μουσικολογικά οι Σλαβόφωνοι και οι Ρωμανόφωνοι της Ελλάδας στην απόλυτή τους πλειονότητα είναι απόγονοι αυτόχθονου πληθυσμού (όπως και τα συμπεράσματα των ανθρωπολόγων). Ο S. Baud- Bovy ήξερε όσο ελάχιστοι την καταγωγή και την εξέλιξη της ελληνικής μουσικής δια μέσου των αιώνων και ταυτόχρονα είχε βαθειά γνώση του θέματος σε παμβαλκανικό και παγκόσμιο επίπεδο. Δυο μήνες πριν από τον θάνατό του, στο ‘Διεθνές Συμπόσιο της Ελληνικής Μουσικής’, το οποίο είχε οργανώσει το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (4-6 Σεπτεμβρίου 1986), προανήγγειλε τα πορίσματα πολυετών ετών του στο δημοτικό τραγούδι των βλαχοφώνων. Με προφανή δε πικρία εκμυστηρεύτηκε αναζήτηση εκδότη της έτοιμης συλλογής και μουσικολογικής μελέτης των βλάχικων τραγουδιών. Με όλη την δύναμη της φωνής του, ενώπιον όλων των συνέδρων ανακοίνωσε ότι η μουσική του βλάχικου δημοτικού τραγουδιού είναι ελληνική! (πηγή: Αχ. Λαζάρου ‘Διεθνές Συμπόσιο ελληνικής μουσική. ‘Ελευθερία’ εφημερίδα Λαρίσης της 28-9-1986).

Ο βαλκανολόγος και ρωμανιστής Αχ. Λαζάρου εκπόνησε μια εκτενή μελέτη με τίτλο: ‘Ιστορία του βλάχικου δημοτικού τραγουδιού’, 'Ημερολόγιο' Ιωάννινα, 1988. Δεν έχουμε χρόνο να σκιαγραφήσουμε τα όσα έχει γράψει (το έχουμε επιχειρήσει σε άλλα σημειώματα μας). Το μόνο που θα τονίσουμε είναι το συμπέρασμα του ότι, οι βλαχόφωνοι τραγουδούσαν και τραγουδούν παραδοσιακά περισσότερο στην ελληνική γλώσσα (το ίδιο βέβαια συμβαίνει και στους βλαχόφωνους του Βερμίου). Ο Αχ. Λαζάρου, για να ισχυροποιήσει αυτή την άποψή του, στις 65 περίπου σελίδες της μελέτης του, αναφέρει απόψεις πλείστων επιστημόνων, ερευνητών, συγγραφέων, βιωματικών λαϊκών καλλιτεχνών, πολιτικών κλπ, όπως: G. Weigand, Τ. Papahaghi, P. Papahaghi, Π. Αραβαντινός, M. Χρυσοχόος, Γρηγόριος Βέλκος, Κ. Κούμας, Ρουμάνος διπλωμάτης N. Burileanu, Αβέρωφ Τοσίτσας, Ν. Κατσάνης, Παντελής Καβακόπουλος, Α. Κατσανεβάκη, Ζαλοκώστας, Μπίρδας, S. Mehedinti, Χρ. Χριστοβασίλης, Χρ. Παπαζήσης, Κ. Μπίρκας, Θ. Π. Σαράντης, Σ. Λάμπρος, Δημ. Γ. Μακρής, Ελευθέριος Κ. Γκούμας, Ιωάννης Γ. Συννεφάκης, Γ. Ράπτης, Γρ. Βέλκος, Έφη Γουγουλάκη, Wace - Thompson, Αχ. Καρανάσιος, Βαγγέλης Γκόμας, Γ. Ντόντος, Γ. Παπαθανασίου, Δημ. Σαμαρινιώτης, Γ. Μέγας, Κ. Ρωμαίος, Κ. Μητσάκης, Vargyas, Δημ. Χατζής, Δημ. Β. Οικονομίδης, Passow, Αθ. Κ. Οικονομίδης, Μελαχρινός, Πολίτης, Ιωάννης Πετρώφ, Δ. Α. Πετρόπουλος, Ελευθερία Ι. Νικολαϊδου, Λεωνίδας Ζώης, Αλεξ. Λειβαδεύς, Σπ. Περιστέρης κ.α. Δεν έχει κανείς παρά να προμηθευτεί την εργασία αυτή, αναζητώντας την με τον τίτλο που αναφέραμε προηγουμένως.

Κατά τη ταπεινή μας γνώμη μας, το μουσικό ύφος των βλαχοφώνων αποτελεί, κατά βάση, μέρος του αντιστοίχου ηπειρωτικού, με αρχαιοελληνικό υπόβαθρο και μάλιστα γνησιότατο (αργό, ραψωδιακό ύφος με ρυθμούς της αρχαίας προσωδιακής ποίησης - συνδυασμοί δακτύλων 4/4, ιάμβων 3/4, παιόνων 5/4 - σχετικά με την προσωδιακή ποίηση, με απλά λόγια, οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν τα ποιήματά τους τραγουδιστά και με ρυθμούς που βλέπουμε περισσότερο τώρα στην Ήπειρο, βλέπε Ν. Μπαζιάνας, ‘Τα αρχαία ποιητικά μέτρα και οι ρυθμοί της δημοτικής μουσικής’ από το βιβλίο ‘Όψεις του χορού’, εκδ. Θέατρο Δόρα Στράτου 1993, σελ. 87-103).

Αφορμή βέβαια για την δημοσίευση αυτού του σημειώματος στάθηκε η έκδοση και η προσπάθεια έκδοσης τραγουδιών σε cd κλπ από διαφόρους αποκλειστικά στα βλάχικα, καθώς επίσης και κάποιες αναφορές για ξεχωριστή αρμάνικη μουσική. Δεν είμαστε σε καμιά περίπτωση κατά των εκδόσεων αυτών, ούτε κατά της σχετικής έρευνας, απλά σε τέτοιες εκδόσεις πρέπει να αναφέρεται η αλήθεια και η ακριβής αναλογία (ελληνικού στίχου προς βλάχικο), διότι, αυτοί οι οποίοι δεν γνωρίζουν την πραγματικότητα (ανυποψίαστοι νέοι, Έλληνες, ξένοι κλπ) θα μείνουν με την εντύπωση ότι οι βλαχόφωνοι τραγουδούσαν και τραγουδούν μόνο σε βλάχικο στίχο. 

Λαμβάνοντας υπόψη όλα αυτά, θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να ομιλούμε επιστημονικά εκ προοιμίου και με ασφάλεια για ξεχωριστή αρμάνικη μουσική. Άλλωστε, όπως συμβαίνει και σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδας της Ελλάδας έτσι και ανάμεσα στους βλαχόφωνους Έλληνες υπάρχουν σημαντικές διαφορές μουσικού ύφους. Εάν θέλουμε να είμαστε πιο συγκεκριμένοι και σαφείς, πάντοτε κατά την ταπεινή μας γνώμη, μπορούμε να μιλάμε, για παράδειγμα, για τραγούδια, ξεχωριστά: της ευρύτερης περιοχής Μετσόβου, του Συρράκου, του βλαχοζαγορίου, των βλαχοχωριών περιοχής Γρεβενών, των βλαχοχωριών Βερμίου, των βλαχοχωριών Ασπροποτάμου, των βλαχοφώνων Ανατολικής Μακεδονίας, των Αρβανιτοβλάχων κλπ. Ωστόσο, όπως είπαμε προηγουμένως η βάση είναι η μουσική της Ηπείρου (και γενικά της οροσειράς της Πίνδου) και ως εκ τούτου η μουσική των βλαχοφώνων αποτελεί υποσύνολο αυτής.

Του Γιάννη Τσιαμήτρου

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ‘Ημερήσια’ της Βέροιας στις 9-10-2014