 |
| Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος και οι γιοί του, Κωνσταντίνος και Ηρακλεωνάς |
Τον καιρό που η βυζαντινή πρωτεύουσα βρισκόταν σε θανάσιμο κίνδυνο ο Ηράκλειος είχε στρατοπεδεύσει στην απομακρυσμένη περιοχή της Λαζικής. Εδώ ήρθε σε επαφή μετο κράτος των Χαζάρων, όπως είχε κάνει νωρίτερα και με τις φυλές του Καυκάσου. Από την εποχή αυτή χρονολογείται η συνεργασία Βυζαντινών και Χαζάρων, που με τον καιρό θα εξελιχθεί σε σπουδαίο στήριγμα της βυζαντινής ανατολικής πολιτικής. Οι Χάζαροι αγωνίσθηκαν ως σύμμαχοι των βυζαντινών στρατευμάτων εναντίον των Περσών στις περιοχές του Καυκάσου και της Αρμενίας. Το φθινόπωρο του 627 ο αυτοκράτορας άρχισε τη μεγάλη προέλαση στον Νότο, στο εσωτερικό της εχθρικής χώρας. Εδώ όμως χρησιμοποίησε μόνο τις δικές του δυνάμεις, γιατί οι Χάζαροι δεν άντεξαν στις αντιξοότητες της εκστρατείας και επέστρεψαν στη χώρα τους. Παρά ταύτα ο Ηράκλειος έφθασε στις αρχές Δεκεμβρίου μπροστά στη Νινευή. Στην άγρια μάχη που έγινε εδώ κρίθηκε οριστικά η έκβαση της τιτάνιας πάλης ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τους Πέρσες. Ο περσικός στρατός αφανίσθηκε κυριολεκτικά. Το Βυζάντιο κέρδισε τον πόλεμο. Η θριαμβευτική προέλαση των Βυζαντινών συνεχίσθηκε. Στις αρχές του Ιανουαρίου του 628 έφθασαν στην Dastagerd, όπου ήταν το αγαπημένο ανάκτορο του Χοσρόη, ο οποίος έσπευσε να το εγκαταλείψει πανικόβλητος. Την άνοιξη του 628 συνέβησαν μέσα στην περσική αυτοκρατορία σημαντικά γεγονότα, τα οποία έκαναν περιττή τη συνέχιση του αγώνα. Ο Χοσρόης ανατράπηκε και δολοφονήθηκε, και τον θρόνο κατέλαβε ο γιος του Καβάδης - Σιρόης, ο οποίος υπέγραψε αμέσως συνθήκη ειρήνης με τον βυζαντινό αυτοκράτορα. Αποτέλεσμα της μεγάλης νίκης των Βυζαντινών και της συντριβής του περσικού κράτους ήταν η ανάκτηση όλων των εδαφών, που ανήκαν άλλοτε στο βυζαντινό κράτος. Η Αρμενία, η ρωμαϊκή Μεσοποταμία, η Συρία, η Παλαιστίνη και η Αίγυπτος αποδόθηκαν στην αυτοκρατορία. Μερικούς μήνες αργότερα ο ετοιμοθάνατος Σιρόης ανέθεσε στον βυζαντινό αυτοκράτορα την κηδεμονία του γιου του. Ο Χοσρόης Β' είχε κάποτε αποκαλέσει τον αυτοκράτορα δούλο του (βλ. την προηγούμενη, υποσ. 45)· τώρα αντιστράφηκαν οι όροι και ο Σιρόης ονόμασε τον γιο και διάδοχο του θρόνου του δούλο του βυζαντινού ηγεμόνα[48].
Μετά από απουσία έξη χρόνων ο Ηράκλειος επέστρεψε στην πρωτεύουσά του. Ο γιος του Κωνσταντίνος, ο πατριάρχης Σέργιος, ο κλήρος, η σύγκλητος και ο λαός υποδέχθηκαν τον αυτοκράτορα στη μικρασιατική παραλία, στην Ιέρεια, ως τον ένδοξο νικητή των εχθρών του Χριστού με κλαδιά ελιάς και αναμμένες λαμπάδες, με νικητήριες επευφημίες και εκκλησιαστικούς ύμνους. Ενώ οι Πέρσες εκκένωναν τις ρωμαϊκές επαρχίες, ο Ηράκλειος αναχώρησε την άνοιξη του 630 για την Ιερουσαλήμ. Εδώ στις 21 Μαρτίου αναστήλωσε κάτω από τις ιαχές του πλήθους τον Τίμιο Σταυρό, που είχε ανακτήσει από τους Πέρσες[49]. Η πανηγυρική αυτή πράξη συμβόλιζε τη νικηφόρα έκβαση του πρώτου μεγάλου θρησκευτικού πολέμου της χριστιανοσύνης.
Οι δύο αντίπαλοι, που άλλοτε τρομοκρατούσαν το Βυζάντιο με την ισχύ τους, είχαν εξοντωθεί. Η μάχη της Νινευή και η ναυμαχία της Κωνσταντινουπόλεως είχαν κλονίσει τα θεμέλια τόσο της περσικής όσο και της αβαρικής δυνάμεως. Η ήττα των Αβάρων είχε μεγάλη απήχηση και έξω από τα όρια της βυζαντινής αυτοκρατορίας και έδωσε το σύνθημα στις διάφορες εθνότητες, και ιδιαίτερα στα πολυάριθμα σλαβικά φύλα, που είχαν ζήσει ως τότε κάτω από την κυριαρχία του χαγάνου των Αβάρων, να εξεγερθούν και να αποτινάξουν τον αβαρικό ζυγό. Στον αγώνα εναντίον των Αβάρων οι Δυτικοί Σλάβοι ίδρυσαν το πρώτο μεγάλο σλαβικό κράτος με αρχηγό τον Σάμο[50]. Μερικά χρόνια αργότερα κατόρθωσαν και τα βουλγαρικά φύλα, με ηγεμόνα τους τον Κοβράτο, να απαλλαγούν από την αβαρική κυριαρχία στις περιοχές βόρεια της Μαύρης και της Κασπίας Θάλασσας. Τον Κοβράτο υποστήριξαν στον αγώνα του εναντίον των Αβάρων οι Βυζαντινοί. Αυτός έκλεισε συνθήκη συμμαχίας με τον Ηράκλειο, έλαβε απ' αυτόν τον τίτλο του πατρικίου και δέχθηκε το βάπτισμα στην Κωνσταντινούπολη[51].
Ανάμεσα στις μετακινήσεις των λαών, που προκάλεσαν οι γενικότερες αυτές ανακατατάξεις, ανήκει και η μετανάστευση των Σέρβων και Κροατών, για την οποία παρέχει λεπτομερείς πληροφορίες ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος[52]. Και αυτή η μετανάστευση πραγματοποιήθηκε σε συνεννόηση με το Βυζάντιο και ύστερα από αγώνα εναντίον της κλονισμένης αβαρικής κυριαρχίας. Οι Κροάτες και οι Σέρβοι εγκατέλειψαν τη χώρα τους πίσω από τα Καρπάθια και ύστερα από συμφωνία με τον αυτοκράτορα Ηράκλειο μετακινήθηκαν προς τη Βαλκανική χερσόνησο. Μετά από νικηφόρο αγώνα εναντίον των Αβάρων εγκαταστάθηκαν οι Κροάτες στο βορειοδυτικό τμήμα της χερσονήσου. Τη γειτονική νοτιοανατολική περιοχή κατέλαβαν οι Σέρβοι[53]. Με τον τρόπο αυτό ενισχύθηκε σημαντικά το σλαβικό στοιχείο στη Βαλκανική χερσόνησο. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ' δεν χάνει την ευκαιρία να τονίσει, ότι όταν οι Σέρβοι και οι Κροάτες εγκαταστάθηκαν στα Βαλκάνια αναγνώρισαν τα κυριαρχικά δικαιώματα του βυζαντινού αυτοκράτορα, πράγμα που δεν είναι απίθανο λόγω της νέας καταστάσεως που δημιούργησε η νίκη των Βυζαντινών εναντίον των Αβάρων και των Περσών. Δεν πρέπει όμως να υπερτιμηθεί η αναγνώριση αυτή ούτε και να υποτεθεί, ότι οι Βυζαντινοί πέτυχαν να αποκαταστήσουν με τον τρόπο αυτό την κυριαρχία τους στα Βαλκάνια. Οπωσδήποτε όμως η οριστική καταστολή των φοβερών αβαρικών επιδρομών έφερε μεγάλη ανακούφιση στους Βυζαντινούς στην περιοχή των Βαλκανίων.
Οι στρατιωτικές νίκες του Ηρακλείου ήταν οπωσδήποτε λαμπρές, το μεγαλείο όμως και η αξία του έργου του δεν οφείλονται στις εξωτερικές επιτυχίες του. Οι κατακτήσεις του στην Ανατολή χάθηκαν, όταν ύστερα από μερικά χρόνια ήρθε η αραβική κατοχή. Αυτό που έμεινε ήταν η νέα οργάνωση του στρατού και της διοικήσεως. Πάνω σ' αυτήν στηρίχθηκε η δύναμη των Βυζαντινών στους επόμενους αιώνες, και μόνον όταν αυτή εξασθένησε, άρχισε και η πτώση της βυζαντινής πολιτείας. Το σύστημα των θεμάτων που θεμελίωσε ο Ηράκλειος αποτέλεσε τη σπονδυλική στήλη του μεσαιωνικού βυζαντινού κράτους.
Η εποχή του Ηρακλείου αποτελεί ορόσημο για την ανατολική αυτοκρατορία όχι μόνο στον πολιτικό αλλά και στον πολιτιστικό χώρο. Τελειώνει η ρωμαϊκή και εγκαινιάζεται η βυζαντινή εποχή στην κυριολεκτική της σημασία. Η έμφαση του ελληνικού στοιχείου και η μεγάλη επιρροή της Εκκλησίας σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής δίνουν στην αυτοκρατορία μια νέα όψη. Το πρώιμο βυζαντινό κράτος διατήρησε με εντυπωσιακή επιμονή τη Λατινική ως επίσημη γλώσσα και μόνο αργά και διστακτικά αποδέχθηκε την προοδευτική επικράτηση της Ελληνικής, χωρίς ωστόσο να μεταβάλει ουσιαστικά τη νοοτροπία του. Έτσι η διγλωσσία ανάμεσα στην κρατική διοίκηση και τον λαό ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εποχής εκείνης· η επίσημη Λατινική επικρατούσε σε όλη την κρατική διοίκηση και τον στρατό, ήταν όμως ακατανόητη από τη συντριπτική πλειοψηφία του ανατολικού πληθυσμού. Ο Ηράκλειος έθεσε τέλος στην κατάσταση αυτή και καθιέρωσε την Ελληνική ως την επίσημη γλώσσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η γλώσσα του λαού και της Εκκλησίας έγινε τώρα και γλώσσα του κράτους. Η επικράτηση της Ελληνικής που είχε συγκρατηθεί με μέσα τεχνητά, εξαπλώθηκε με γρήγορο ρυθμό, με αποτέλεσμα η γνώση της Λατινικής να είναι στις αμέσως επόμενες γενεές φαινόμενο σπάνιο, ακόμη και στους κύκλους των λογίων Βυζαντινών[54].
Ο εξελληνισμός του βυζαντινού κράτους επέφερε μια ακόμη σημαντική αλλαγή και ταυτόχρονα ουσιαστική απλοποίηση στους αυτοκρατορικούς τίτλους. Ο Ηράκλειος εγκατέλειψε τους πολύπλοκους αυτοκρατορικούς τίτλους και προτίμησε τη λαϊκή ελληνική προσωνυμία «βασιλεύς». Ο αρχαίος ελληνικός τίτλος του βασιλέως, που ως τότε χρησιμοποιούσαν μόνον ανεπίσημα οι βυζαντινοί αυτοκράτορες, αντικατέστησε τους ρωμαϊκούς τίτλους imperator, caesar και augustus. Η προσωνυμία του βασιλέως έγινε πλέον ο επίσημος τίτλος των βυζαντινών αυτοκρατόρων και επικράτησε από τότε αποκλειστικά στο Βυζάντιο[55]. Τον ίδιο τίτλο παραχώρησε ο Ηράκλειος στον γιο και συμβασιλέα του Ηράκλειο Νέο Κωνσταντίνο και αργότερα στον δεύτερο γιο του Ηρακλωνά. Από τότε και ως την πτώση της αυτοκρατορίας όλοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες και συναυτοκράτορες έφεραν τον τίτλο αυτό, ενώ ο παλαιός τίτλος του καίσαρος έχασε τελικά την αυτοκρατορική του σημασία.
Πηγή: Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, απόσπασμα σελ. 92-94, εδώ.
* Οι επισημάνσεις είναι δικές μας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.