Sa prvim Grcima iz Kruševca - Με τους πρώτους Έλληνες στο Κρούσεβατς

Grčki šor - Ελληνική ακτή

Ulica Vuka Karadžića u Kruševcu većini Kruševljana poznatija je kao "Grčki šor". Tridesetih godina 19. veka u ovu ulicu doselilo se jedan broj grčkih i grčko cincarskih trgovaca i mehandžija koji su, veoma brzo, postigli društveni i ekonomski ugled i napravili jednu vrstu kolonije. 

Kada Kruševljane upitaju gde je ulica Vuka Karadžića retko ko zna odgovor, ali kada želite da potražite "Grčki Šor" svi će vas uputiti na pravo mesto. Karadžićeva ulica, jedna je od retkih u Kruševcu u kojoj se zadržala kaldrma i koja je mali muzej ...

U Kruševcu je sa prvim Grcima pečalbarima iz Epira 1785. godine stigao Ljota Karacidis, koji je u glavnoj kruševačkoj ulici sazidao prvu kafanu “Mali Pariz”, a posle i “Pariz”, u samom centru grada. Bio je vlasnik i kafane “Carigrad”. Posle su i drugi Grci na brdskim konjićima doveli svoje porodice i naselili se u Karadžićevoj ulici. Tu su sinovi starog Ljote – Nikola, Zoja i Dina sa svojim porodicama. Po potomcima Ljoti su Ljotići, po Zoji – Zojići, po Paskalju – Paskaljevići. Dalji potomak je Mihajlo Bata Paskaljević, poznati glumac (porodična kuća im je u kruševačkoj Obilićevoj ulici). U grčkom šoru, s leve strane, u vreme kralja Aleksandra Obrenovića živeo je Milutin Protić, koji je u Beču diplomirao prava i bio predsednik kruševačkog Okružnog suda, deda Miodraga Protića, novinara Radio Beograda, za koga je udata Svetlana Velmar Janković. Protići su iz loze Stojana Protića iz Ćićevca.

Kafane Grka u Kruševcu bile su i: Srpski kralj, Car Lazar, Kolovoz, Top, Ljotić itd.

--------

Grčki šor

Η οδός Βουκ Κάρατζιτς (Vuk Karadžić) που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης Krusevac είναι περισσότερο γνωστή ως ''Ελληνική ακτή'' (Grčki šor). Αν ρωτήσετε έναν κάτοικο της πόλης για την οδό Βουκ Κάρατζιτς, σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει την απάντηση αλλά αν ψάξετε για την ''Ελληνική ακτή'' (Grčki šor) θα σας υποδείξουν το σωστό μέρος.

Την τρίτη δεκαετία του 19ου αι. μετακινήθηκαν σ' αυτό τον δρόμο Έλληνες και Ελληνόβλαχοι έμποροι και ξενοδόχοι από τη βόρεια Ελλάδα, δημιουργώντας ένα είδος ελληνικής αποικίας που πολύ γρήγορα κατάφεραν να επιτύχουν οικονομική και κοινωνική φήμη. 

Η συνοικία αποτελείται από μονοκατοικίες λαϊκής αρχιτεκτονικής, ιδιαίτερης πολιτιστικής αξίας, και είναι ένα μικρό μουσείο για την πόλη.

Το παλιό Κρούσεβατς

Στο Κρούσεβατς οι πρώτοι Έλληνες που μετοίκησαν από την Ήπειρο στα 1785 ήταν οι Λιώτα Καρατσίδης και έφτιαξαν το πρώτο καφενείο που βρισκόταν στον κεντρικό δρόμο της πόλης, με όνομα ''Μικρό Παρίσι'', κι έπειτα το ''Παρίσι'' στο κέντρο της πόλης. Αυτοί ήταν και οι ιδιοκτήτες του καφενείου ''Κωνσταντινούπολη''. Έπειτα κι άλλοι Έλληνες, με άλογα από το Βελιγράδι, έφεραν τις οικογένειες τους και εγκαταστάθηκαν στην οδό Κάρατζιτς. Εδώ είναι οι απόγονοι των παλιών οικογενειών - Λιώτα, Νικόλα, Ζώγα και Ντίνα με τις οικογένειές τους. Οι απόγονοι των Λιώτα είναι οι Λιότιτς, των Ζώγα οι Ζόγιτς, των Πασχάλη οι Πασχάλιεβιτς. Απόγονος των τελευταίων είναι διάσημος ηθοποιός Mihajlo Bata Paskaljević (το σπίτι της οικογένειας είναι οδό Obilićeva). Επίσης, στην ''Ελληνική ακτή'' την εποχή του βασιλιά Ομπρένοβιτς έζησε και ο Milutin Protić που αποφοίτησε από την νομική σχολή της Βιέννης και ήταν πρόεδρος του επαρχιακού δικαστηρίου του Κρούσεβατς, παππούς του δημοσιογράφου του Βελιγραδίου Miodraga Protić. Από τους Protić προέρχεται και η Stojana Protića από το Ćićevac.

Ελληνικά καφενεία στο Κρούσεβατς ήταν επίσης τα: Srpski kralj, Car Lazar, Kolovoz, Top, Ljotić κ.α.

Hotel Pariz

Kafana Pariz je proširenjem (izgradnjom sprata), 1882. godine, sa sobama za prenoćište prerasla u prvi hotel u unutrašnjosti Srbije. Vlasnici su bili naslednici Ljote Karacidisa. Hotel je bio centar kulturnih dogadjanja u gradu, pa su se u njemu održavale i bioskopske predstave. Imao je i stalnu muziku, a zabeleženo je da je u njemu sevdalinke pevala radio pevačica Dara Kostić. 

Srušen je 1971. godine i na njegovom mestu danas se nalazi zgrada "Kocka".

Sa tarase hotela Pariz, 14. oktobra 1944. godine objavljeno je oslobodjenje Kruševca u II svetskom ratu.

--------

Το βράδυ στην αίθουσα του ξενοδοχείου "Paris"

Ξενοδοχείο Παρίσι

Το καφενείο ''Παρίσι'' χτίστηκε στα 1882 και επεκτάθηκε με υπνοδωμάτια ως το πρώτο ξενοδοχείο στο εσωτερικό της Σερβίας. Ιδιοκτήτες ήταν οι Λιώτα Καρατσίδης (Ljote Karacidisa). Αυτό το ξενοδοχείο ήταν το κέντρο των πολιτιστικών εκδηλώσεων της πόλης, πραγματοποιούνταν παραστάσεις και προβολή κινηματογραφικών ταινιών. Είχε ραδιοφωνική μουσική με τραγούδια της Dara Kostić. Κατεδαφίστηκε το 1971 και στη θέση του σήμερα είναι το κτίριο "Kocka". 

Από την βεράντα του ξενοδοχείου ''Παρίσι'' στις 14 Οκτωβρίου 1944 ανακοινώθηκε η απελευθέρωση του Κρούσεβατς κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Mihajlo Bata Paskaljević

Zgrada Zoja Paskaljević 

Zgrada se nalazila pored hotela Pariz, pa je i ona srušena 1971. godine. Zoja Paskaljević je bio najbogatiji gradjanin Kruševca do II svetskog rata. Potiče iz grčke porodice. Bavio se trgovinom i bio je zastupnik mnogih firmi. Izmedju ostalog bavio se i naftom i petrolejom, pa otuda je i prva pumpa u Kruševcu bila je ispred njegove zgrade. Kao industrijalac imao je udela u mnogim kruševačkim firmama, kao na primer u tekstilnoj industriji "Obilić".

Njegov sin, Mihajlo Bata Paskaljević, je čuveni srpski dramski umetnik, koji na žalost nikada nije igrao u Kruševačkom pozorištu, ali je odigrao dve predstave u kruševačkom Teatru ZA na letnjoj sceni u nekadašnjem svom dvorištu u Obilićevoj ulici.

--------

Κτίριο Ζόγια Πασχάλιεβιτς

Το κτίριο που ανήκε στον Zoja Paskaljević βρισκόταν δίπλα στο ξενοδοχείο Pariz και καταστράφηκε το 1971. Ο Zoja Paskaljević ήταν ο πλουσιότερος πολίτης του Krusevac κατά την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Καταγόταν από ελληνική οικογένεια. Ήταν έμπορος και αντιπρόσωπος πολλών εταιριών. Μεταξύ των άλλων ασχολήθηκε με πετρέλαιο και κηροζίνη και στο κτίριο του βρισκόταν το πρώτο πρατήριο του Krusevac. Ως βιομήχανος συμμετείχε σε πολλές εταιρίες της πόλης, όπως η κλωστοϋφαντουργία "Obilić".

Ο γιός του, Mihajlo Bata Paskaljević, ήταν διάσημος ηθοποιός της Σερβίας, ο οποίος δυστυχώς δεν έπαιξε ποτέ σε θέατρο του Krusevac, αλλά συμμετείχε σε δυο θερινές παραστάσεις στην πόλη.

~ Prva opštinska uprava grada Kruševca. Na fotografiji su: (sede) Milan Arsenijević, predsednik i članovi Ljota Z. Ljotić i Milutin J. Pavlović. Stoje: Stanislav Mihajlović i Veselin Ćirić. Fotografija nastala 1890. godine.

Ljota Z. Ljotić: Njegovi preci doselili su se u Srbiju iz sela Blaca (Vlasti Kozani, današnja grčka pokrajina Makedonija).

--------------

Το πρώτο δημοτικό συμβούλιο της πόλης του Κρούσεβατς. Στη φωτογραφία είναι: (καθιστοί) Milan Arsenijević, ο πρόεδρος και τα μέλη Ljiota Z. Ljotic και Milutin J. Pavlović. Όρθιοι: Stanislav Mihajlović και  Veselin Ciric. Φωτογραφία του 1890.
Ljota Z. Ljotić: Οι πρόγονοι του είχαν μεταναστεύσει στη Σερβία από το Μπλάτσι (Βλάστη Κοζάνης, στη σημερινή ελληνική επαρχία της Μακεδονίας).

~ Hotel "Pariz" pred rušenje 1971. godine. Na prozoru hotela u prizemlju tom prilikom je postavljena velika plakata - umrlica kao bojkot zbog rušenja ovog hotela. Fotografiju dostavio Istorijski arhiv Kruševac.

--------------

Το ξενοδοχείο ''Παρίσι'' πριν την κατεδάφιση το 1971. Στο παράθυρο του ισογείου του ξενοδοχείου υπάρχει αφίσα-αναγγελία θανάτου ως αντίδραση εξ αιτίας της καταστροφής αυτού του ξενοδοχείου. Φωτογραφία από το Ιστορικό Αρχείο του Κρούσεβατς.

~ Najava kulturno umetničkog programa pod nazivom "Zbogom Parizu" koji se organizovao u sali hotela "Pariz". Fotografija je vlasništvo dr Milutina Tasića.

--------------

Ανακοίνωση καλλιτεχνικού προγράμματος με τίτλο ''Αντίο Παρίσι'' που διοργανώθηκε στην αίθουσα του ξενοδοχείου Παρίσι. 

~ Plakata - umrlica koja se nalazila na hotelu "Pariz" pred njegovo rušenje 1971. godine. Fotografiju dostavio Istorijski arhiv Kruševac.

--------------

Αφίσα αναγγελίας θανάτου που βρισκόταν στο ξενοδοχείο ''Παρίσι'', πριν την κατεδάφιση του, το 1971. Φωτογραφία από το Ιστορικό Αρχείο του Κρούσεβατς.

~ Radnja Paskalja Zojića i сина. Ova radnja nalazila se u centru Kruševca, pored hotela “Pariz”. Postojala je sve do 1970. godine kada je srušena zajedno sa ostalim zgradama u nizu zbog izgradnje novog modernog trga.

--------------

Το κατάστημα του Paškalj Zojić (Πασχάλη Ζόγιτς) και υιός βρισκόταν στο κέντρο της πόλης κοντά στο ξενοδοχείο ''Παρίσι''. Υπήρχε μέχρι το 1970, όταν κατεδαφίστηκε μαζί με διπλανά κτίρια για να κατασκευαστεί η σύγχρονη αγορά. 

~ Ispred hotela "Pariz" 1937. godine. Fotografiju dostavio Slaviša Stanišić.

--------------

Μπροστά από το ξενοδοχείο ''Παρίσι'', το 1937.

~ Svečanost povodom stogodišnjice oslobođenja Kruševca od Turaka 1933. godine. Na fotografiji primećujemo radnju Paskalja Zojića, hotel "Pariz", salon mode "Luvr". Fotografiju dostavio Istorijski arhiv Kruševac.

--------------

Εκδήλωση για τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας από την απελευθέρωση του Κρούσεβατς από τους Τούρκους το 1933. Στη φωτογραφία βλέπουμε το κατάστημα του Paškalj Zojić, το ξενοδοχείο "Paris", το σαλόνι μόδας "Λούβρο". Φωτογραφία από το Ιστορικό Αρχείο του Κρούσεβατς.

~ Zgrada Doma kulture. Nalazila se na mestu današnje kafane "Top" i srušena je prilikom izgradnje stambene zgrade "Lamela". Fotografiju dostavio Slaviša Stanišić.

--------------

Το κτίριο του πολιτιστικού κέντρου. Σ' αυτή την θέση βρισκόταν το καφενείο ''Top'' που κατεδαφίστηκε για την κατασκευή του οικιστικού κτιρίου ''Lamela''. 

~ Κafane "Top": prva zgrada levo - Pogled na lokale preko puta ruskog spomenika u centru града. Fotografiju dostavio Milorad Сијић.

--------------

Καφενείο "Top": το πρώτο κτίριο στα αριστερά  - Δείτε τα καταστήματα που βρισκόταν απέναντι από το ρωσικό μνημείο στο κέντρο της πόλης.

~ Branislav L. Lazarević (Beograd, 2. XII 1910–Kruševac, 23. II 1989), književnik. Grčko cincarskog porekla. Najveći deo života proveo u Kruševcu (vreme okupacije, posleratne godine, sve do smrti). Upravnik Narodne biblioteke u Kruševcu (1955–1967). Od 1967. slobodni književnik. Jedan je od osnivača Bagdale; od 15. aprila 1959. do kraja 1968. bio glavni urednik časopisa i Bagdaline edicije ''Mala biblioteka''. Član srpskog PEN kluba, Udruženja književnika Srbije. Fotografiju: Peđa Radivojević.

--------------

Μπράνισλαβ Λ. Λαζάρεβιτς (Βελιγράδι, 2 Δεκεμβρίου 1910, Κρούσεβατς, 23 Φεβρουαρίου 1989), συγγραφέας. Ελληνοβλαχικής καταγωγής. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Κρούσεβατς (κατοχή, μεταπολεμικά χρόνια, μέχρι τον θάνατο του). Διετέλεσε Διευθυντής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης του Κρούσεβατς (1955-1967) και από το 1967 εργαζόταν ως ανεξάρτητος συγγραφέας. Ήταν ένας από τους ιδρυτές του Bagdale, από τις 15 Απριλίου 1959. Μέχρι το 1968 ήταν αρχισυντάκτης του περιοδικού και της έκδοσης του Bagdale ''Μικρή Βιβλιοθήκη''. Μέλος του σερβικού PEN Club, του Συλλόγου Συγγραφέων Σερβίας.

~ Harilaj Popović (1897-1953), žitni trgovac iz Kruševca. Njegov deda Nikola Papadopulus došao je u Kruševac iz sela Sv. Mina u Epiru (Grčka).

--------------

Χαρίλαος Πόποβιτς (1897-1953), έμπορος σιτηρών από το Κρούσεβατς. Ο παππούς του Νικόλας Παπαδόπουλος ήρθε στο Κρούσεβατς από το χωριό Αγ. Μηνάς της Ηπείρου (Ελλάδα).

~ Kafana “Srpski kralj” ili kafana “Kod Soskića”. Nalazila se na uglu Sinđelićeve i ulice Pana Đukića, tačnije preko puta данашње zgrade SUP-a.

--------------

Καφενείο “Srpski kralj” ή καφενείο “Kod Soskića”. Βρισκόταν στη συμβολή των οδών Sinđelićeve και Pana Đukić, ακριβώς απέναντι από το σημερινό κτίριο SUP.

~ Velikan srpskog glumišta Taško Načić (Kruševac, 7. april 1934 — Beograd, 26. mart 1993) ostaće zapamćen u srcima pozorišne i filmske publike kao pravi gorostas – ljudski i glumački. Bio је grčko cincarskog porekla. Svojim likom i stasom, Taško Načić je gotovo bio predodredjen za uloge u komedijama. Izrazito visok, krupan, izraženih, tamnih obrva i spuštenih očnih kapaka, lako se mogao uklopiti u komične likove.

------------

Ο μεγάλος Σέρβος ηθοποιός Τάσκο Νάτσιτς (Κρούσεβατς, 7 Απριλίου 1934 - Βελιγράδι, 26 Μαρτίου 1993) θα μείνει στις καρδιές του θεατρικού και κινηματογραφικού κοινού ως πραγματικός γίγαντας -σαν άνθρωπος και ηθοποιός. Ήταν Ελληνοβλαχικής καταγωγής. Λόγω του χαρακτήρα και του αναστήματος του, ο Τάσκο Νάτσιτς ήταν,  κατά κάποιον τρόπο, προορισμένος για τους κωμικούς ρόλους. Ιδιαίτερα ψηλός, γεροδεμένος, εκφραστικός, με σκούρα φρύδια και βλέφαρα που γέρνουν, θα μπορούσε κανείς εύκολα να τον συνδυάσει με κόμικς χαρακτήρες.

~ Gojko Vlaić (Jasika, 1816 – Kruševac, 2. VIII 1879), poznati kruševački trgovac, vidar, lekar. Poreklom iz Makedonije (Grčka). U Grčkoj učio medicinu i veštinu narodnog vidarstva. U kruševačkom Muzeju čuvaju se portreti Gojka i njegove žene Jelene koje je naslikao Nastas Tomić. Posedovao kompleks imanja u s. Vučak, sa brojnim stajama, torovima i oborima, gde je prikupljao stoku za izvoz u Grčku. Bio je odbornik Opštine kruševačke. Njegov unuk, Kosta Gojković, bio je predsednik Opštine kruševačke 1913. godine.

--------------

Ο Gojko Vlaić ήταν γνωστός έμπορος του Κρούσεβατς, θεραπευτής και γιατρός. Προέρχονταν από την Μακεδονία (Ελλάδα). Σπούδασε ιατρική στην Ελλάδα κι απέκτησε θεραπευτικές δεξιότητες. Στο μουσείο του Κρούσεβατς υπάρχουν τα πορτρέτα του Gojko Vlaić και της συζύγου του Ελένης, ζωγραφισμένα από τον Nastas Tomić. Είχε στη κατοχή του ακίνητα στην πόλη και πολυάριθμους στάβλους στους οποίους εκτρέφονταν βοοειδή και προορίζονταν για εξαγωγή προς την Ελλάδα. Ήταν δημοτικός σύμβουλος στο Κρούσεβατς. Ο εγγονός του Kosta Gojković ήταν δήμαρχος του Κρούσεβατς το 1913.

~ Verovatno je jedina razglednica Kruševca koja prikazuje privatno imanje. Reč je o poznatom kruševačkom izvozniku i vidaru iz prve polovine 19. veka, Gojku Vlajiću.

Imanje u kompleksu od 50-ak hektara u selu Vučaku, sa brojnim stajama, torovima i oborima, služilo mu je za prikupljanje stoke i prirpeme za prebacivanje u Grčku.

Putujući dugo po svetu ovaj preduzimljivi čovek naučio je i veštinu narodnog vidarstva i pred kraj života držao malu prodavnicu narodnih lekova. Iza njega je ostao jedan čudan "aparat" sa iglama koji je obavljao neku vrstu akupunkture (čuva se danas u kruševačkom muzej).

Na razglednici je Gojkov sin, Nikola Gojković (sa belim šeširom), koji je nastavio posao izvoza-uvoza svoga oca, a bavio se i vidarstvom. Pored njega je izdavač Mladen Nikolić.

--------------

Πιθανώς το μόνο καρτ ποστάλ του Κρούσεβατς που απεικονίζει ιδιωτική ιδιοκτησία. Πρόκειται για έναν πολύ γνωστό εξαγωγέα του Κρούσεβατς, από το πρώτο μισό του 19ου αι., τον Gojko Vlaić. Ήταν ιδιοκτήτης ενός συγκροτήματος 50 στρεμμάτων στο χωριό Vučak με πολυάριθμες σιταποθήκες και στάβλους που χρησιμοποιούνταν για την εκτροφή βοοειδών, τα οποία προορίζονταν για εξαγωγή στην Ελλάδα. Αυτός ο επιχειρηματικός άνθρωπος ταξίδεψε για μεγάλο χρονικό διάστημα σ' όλον τον κόσμο, απέκτησε θεραπευτικές δεξιότητες και πριν το τέλος της ζωής του δημιούργησε ένα μικρό κατάστημα λαϊκής ιατρικής. Άφησε πίσω του μια παράξενη ''συσκευή'' με βελόνες που διενεργούσε κάποιο είδος βελονισμού (σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο του Κρούσεβατς). Στο καρτ ποστάλ διακρίνεται ο γιός του Gojko, ο Νικόλα Γκόικοβιτς (με λευκό καπέλο), ο οποίος συνέχισε τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του πατέρα του. Δίπλα του ο εκδότης Mladen Nikolić.

Izvor - Πηγή

- Enciklopedije Kruševca i okoline, autora mr Slobodana Simonovića

- Πληροφορίες και φωτογραφίες: slikekrusevca.com & deluk.rs