Του Dr Gyorgy Antal Dioszegi
~ Φωτο: Ελληνικό μνήμα στο Dunafoldvar με το σύμβολο της κομπανίας.
Οι Έλληνες έμποροι του 18ου-19ου αιώνα δεν είχαν ως στόχο μόνο το κέρδος, βασικές αρχές αποτελούσαν η κοινότητα, η διατήρηση της θρησκείας και της εθνικής ταυτότητας μέσω της διδασκαλίας των ελληνικών, της ίδρυσης σχολείων και εκκλησιών. Οι Peter Toth και Tamas Glaser δηλώνουν ότι «ένας από τους πιό εξέχοντες Έλληνες της Ουγγαρίας, ο Γεώργιος Ζαβίρας, χαρακτήρισε την χώρα ως ''Μητέρα της ανοχής'' για τις εθνικότητες» (Prelude to a United Europe. Greek cultural presence in Hungary from the 10th to the 19th century. 28 March - 25 April 2008. Βουδαπέστη 2008 σελ. 12)
Διάφορες ελληνικές οικογένειες (οι Derra, Dumtsa, Janicsary, Manno, Nako, Sina, Papakosta, Papademos Charis / Szerviczky, Takiadzisz / Takatsy κ.α.) έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ίδρυση των εθνικών θεσμών (π.χ Ουγγρική Ακαδημία Επιστημών, Εθνικό Θέατρο, Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Ασφαλιστική Εταιρεία Ουγγαρίας -οι πατριωτικές ''βάσεις'' για τη διαφύλαξη του ουγγρικού πολιτισμού), στην ανάπτυξη των σιδηροδρόμων, της ατμοπλοϊας, της δημόσιας παιδείας και υγείας (μ.ά. μαιευτήρια, νοσοκομεία, βρεφοκομεία, ορφανοτροφεία, το Ίδρυμα Τυφλών), καθώς και στην αστική ανάπτυξη των ουγγρικών πόλεων όπου ζούσαν.
Στην ουγγρική επανάσταση του 1848-49 αγωνίστηκαν 60 αξιωματικοί ελληνικής καταγωγής. Ο Pal Kiss (1809-1867), γόνος ελληνικής οικογένειας από το Bihardioszeg, ανήκε στους 30 στρατηγούς της χώρας. Οι απόγονοι των Ελλήνων εμπόρων πήραν μέρος με ανδρεία στις μάχες για την Ουγγαρία και αργότερα -ως αναγνωρισμένοι, φιλειρηνικοί πολίτες- συμμετείχαν ενεργά στην τοπική και την κρατική δημόσια ζωή.
Οι απόγονοι των κάποτε Ελλήνων της Ουγγαρίας έως τα μέσα του 20ου αιώνα διαφύλασσαν έντονα την καταγωγή τους, και επιπλέον μερικοί απ' αυτούς (για παράδειγμα οι Dadanyi) διατηρούν έως και σήμερα την ορθόδοξη πίστη τους χάρη στα ουγγρόγλωσσα λειτουργικά βιβλία. Ο Steriady Teodor (Θεόδωρος Στεργιάδης), πολίτης της Tata και μέλος της ορθόδοξης κοινότητας του Komaron, εξέδωσε το έργο του ''Ευαγγέλια και Επιστολαί Κυριακών και κυριοτέρων Εορτών της Ανατολικής του Χριστού Ορθοδόξου Εκκλησίας, και βίοι της Υπεραγίας Θεοτόκου και διαφόρων Αγίων. Εξεδώθη εις Ουγγρικήν γλώσσαν υπό Θεοδώρου Στεγιάδου, εμπόρου του Vac, εις τυπογραφείον του Antal Maramarosi Gottlieb, το έτος 1802''.
Οι Έλληνες ήταν παρόντες και στην ουγγρική πνευματική ζωή. Ο κυριότερος επιστήμονας απ' αυτούς ήταν ο Γεώργιος Ζαβίρας (1744-1804), και το έργο του ''Περί Αγίου Στέμματος των Ούγγρων'' είναι το μοναδικό που γράφτηκε από Έλληνα στο θέμα αυτό. Ο Gyorgy Papp (1772-1856), έμπορος του Kecskemet, ήταν εξαιρετικός Έλληνας γλωσσολόγος (Ανθολόγιο ελληνικών κειμένων, 1844 Πέστη). Ο Gyorgy Rozvany (1819-1902), ελληνικής καταγωγής ιστορικός και δικηγόρος στο Nagyszalonta, ήταν φίλος του κορυφαίου ποιητή Janos Arany και χορηγός της λογοτεχνικής Εταιρείας Kisfaludy. Διάφορα μέλη της οικογένειας Lyka -ενεργοί παράγοντες της ελληνικής κοινότητας και του δημοσίου βίου της Πέστης- ήταν συγγραφείς, όπως ο Emil Lyka (1859-1950, Sotialis Diagnosis, 1908 Βουδαπέστη, Περί Ελληνορθόδοξης εκκλησίας, 1929 Tata) και ο Dome Lyka (1853-1937, Τρεις μήνες στην Κεϋλάνη, 1909 Βουδαπέστη). Ο Janos Pompery (1819-1884) απόγονος ελληνικής οικογένειας από το Miskolc ήταν συγγραφέας, πολιτικός, αρθρογράφος, δικηγόρος και συντάκτης του ''Κώδικα Pompery'' που περιλαμβάνει ουγγρικά ιστορικά τραγούδια του 16ου αιώνα. Ο γιός του εμπόρου Gyorgy Argenti από το Vac, Dome Argenti (1809-1893), ήταν συγγραφέας ιατρικών βιβλίων (π.χ. ''Hasonszenvi gyogymod es gyogyszertan'', τομ. 1-2, 1864 Πέστη, περί ομοιοπαθητικής).
Ο Tivadar Margo (Θεόδωρος Μάρκου 1816-96) που είχε παππού Έλληνα έμπορο στο Ercsi (κοντά στο σημερινό χωριό Μπελογιάννης -σ.τ.μ.), πήρε μέρος στην ουγγρική επανάσταση ως στρατιωτικός γιατρός, ενώ τα αδέλφια του υπηρέτησαν ως στρατιώτες. Έγινε τακτικό μέλος του Συλλόγου Δημοσίου Πολιτισμού Τρανσυλβανίας και του Συλλόγου Καρπαθίων. Ήταν ευρύτερα γνωστός ως ένας απ' τους πρώτους Δαρβινιστές της χώρας, καθώς έγινε μέλος και της Ουγγρικής Ακαδημίας Επιστημών. Σημαντικότερο έργο του Konsztantin Blana (1826-97), γιού του χαρτεμπόρου Illes (ή Elias, Ηλίας) Blana από την Πέστη, ήταν ''Ένα σχέδιο για την πρόοδο της Ουγγαρίας και της Βουδαπέστης και την ανύψωσή της σε κεντρική θέση στο παγκόσμιο εμπόριο και την βιομηχανία, 1874 Βουδαπέστη''.
Προς τα μέσα του 19ου αιώνα, το Λονδίνο και το Παρίσι ξεκίνησαν να διοργανώνουν παγκόσμιες εκθέσεις, έτσι και οι πνευματικοί πατριωτικοί κύκλοι της πρόσφατα ενωμένης Βουδαπέστης θεωρούσαν σημαντικό επίτευγμα να κτιστεί μόνιμη έκθεση στην πόλη. Ο καθηγητής λυκείου, μηχανικός και ευεργέτης, Tomori Anasztaz (1824-94) από το Dunafoldvar ήταν αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Επιστημών. Το 1852 στην Πέστη εξέδωσε το έργο του ''Λεύκωμα της Ουγγρικής Λογοτεχνίας''. Το 1853 γίνεται καθηγητής αριθμητικής στο λύκειο του Nagykoros όπου συνεργάστηκε με τον ποιητή Arany, και λόγω της μεγάλης υπόληψης που είχε, του απονεμήθηκε ο τίτλος του επίτιμου καθηγητή.
Ο γιός του Κοζανίτη εμπόρου δημητριακών, τραπεζίτη, ευεργέτη και βουλευτή Γεωργίου Sacellary (1856-1940), Pal Sacellary (1896-1934), υπήρξε γνωστός ταλαντούχος συγγραφέας της Πέστης (Η Ελληνική Στοά της Βουδαπέστης, 1924 - Μωσαϊκό της Πέστης και της Βούδας, 1933). Απόγονος του εκ Σερβίων Παπαδήμου Χάρη (17ος αι.) η dr. Margit Szerviczky (1879-1963) έγραφε ποιήματα, πεζά, και θεατρικά έργα στα ουγγρικά (Ιησούς, 1914 - Τραγούδια Ευτυχίας, 1918 - 6η Οκτωβρίου, 1933 - Ενθύμηση, 1939). Στις ελληνίδες λογοτέχνιδες της Ουγγαρίας ανήκει και η Margit Manaszy (Κοριτσάκια στην μεγάλη καταιγίδα - Τα παιδιά του Murany - Μακριά αστράφτει, 1932). Ο ελληνικής καταγωγής Gyorgy Dadanyi (Τιμισοάρα, 28.02.1893-10.07.1969, Αργεντινή) ήταν δημοφιλέστατος συγγραφέας και ανάμεσα στους νέους (Ήμουν βοσκός στην Παραγουάη, 4η έκδοση 1939).
Τα έργα των παραπάνω Ελλήνων συγγραφέων παρουσιάστηκαν την 1η Δεκεμβρίου 2012 στην πόλη Szazhalombatta στην έκθεση ''Οι χιλιόχρονες ελληνοουγγρικές σχέσεις'' που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα για τον Ελληνικό Πολιτισμό και την Αυτοδιοίκηση Ελλήνων του Szazhalombatta, σε συνεργασία του Ιστορικού Μουσείου Βουδαπέστης και του Μουσείου Josa Andras. Κατά τις προετοιμασίες, τον Σεπτέμβριο του 2012 επισκεφτήκαμε και τον ελληνορθόδοξο ναό του Dunafoldvar, στον εσωτερικό τοίχο του οποίου βρήκαμε ελληνικές επιγραφές. Το πιο σημαντικό εύρημα όμως ήταν το μνήμα ενός εμπόρου -ανάμεσα στους άλλους ελληνικούς τάφους- στο οποίο σώζεται η ελληνική επιγραφή και ακέραιο το οικόσημο της ελληνικής εμπορικής κομπανίας: η άγκυρα και η αναλογία του 4%. Στα εγκαίνια της έκθεσης κυκλοφόρησε και ένα αναμνηστικό φυλλάδιο (''Οι χιλιόχρονες ελληνοουγγρικές σχέσεις'' 2012, Szazhalombatta). Στον χαιρετισμό του ο Dr. Andras Bertalan Szekely λέει χαρακτηριστικά: ''Οι Έλληνες της Ουγγαρίας για πολλούς αιώνες υπήρχαν υποδειγματικοί πατριώτες και συνέβαλαν τα μέγιστα για την ευημερία της χώρας -είτε ως αγωνιστές της επανάστασης είτε ως ευγενείς- σε διάφορους τομείς του πολιτισμού, των τεχνών, της επιστήμης, του αθλητισμού, των επαγγελμάτων''. Στην διάλεξη μου, μετά τα εγκαίνια, παρουσίασα τα διάφορα επίπεδα των ελληνοουγγρικών σχέσεων. Ύστερα είχαμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε εξαιρετικές ελληνικές γεύσεις από το ''Γυράδικο'', και στη συνέχεια ακολούθησε ελληνικό γλέντι με το μουσικό σχήμα ''Κωνσταντινούπολη - Φανάρι''.
Μετά από έκκληση που έγινε στα εγκαίνια, τον Απρίλιο του 2013 θα πραγματοποιήσω την διάλεξη ''Χιλιόχρονες ελληνοουγγρικές σχέσεις στο πνεύμα της δημιουργίας αξιών'' στη Βιβλιοθήκη Hamvas Bela, στα πλαίσια της σειράς διαλέξεων με τίτλο ''Πνευματικό Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Hamvas Bela. Συνάντηση πολιτισμών στο Szazhalombatta. Λαϊκή Σχολή 2013''. (Αξίζει να επισκεφθεί κανείς και την ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης: www.hbvk.hu).
Η έκθεση και οι διαλέξεις -με γνώμονα την φιλία των δυο εθνών- επιδιώκουν την προβολή στο ευρύτερο δυνατό κοινό των σημαντικότερων αποτελεσμάτων από τις έρευνες σχετικά με την ιστορία και τον πλούσιο από αξίες κόσμο των Ελλήνων της Ουγγαρίας.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό: ''Ελληνισμός'' (Φεβρουάριος 2013), Έκδοση της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Η κόσμια κριτική και η ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των σχολιαστών είναι σεβαστή. Σχόλια τα οποία υπεισέρχονται σε προσωπικά δεδομένα ή με υβριστικό περιεχόμενο να μην γίνονται. Τα σχόλια αποτελούν καθαρά προσωπικές απόψεις των συντακτών τους. Οι διαχειριστές δεν ευθύνονται σε καμία περίπτωση για τυχόν δημοσίευση υβριστικού ή παράνομου περιεχομένου στα σχόλια των αναρτήσεων.Τα σχόλια αυτά θα διαγράφονται με την πρώτη ευκαιρία.