Η Ελληνοβλαχική κληρονομιά στη πόλη του Szentendre (Αγίου Ανδρέα) - Βασιλείου Σταματόπουλου

Βουδαπέστη: 7η Συνδιάσκεψη της Παγκόσμιας Βλαχικής Αμφικτιονίας.

Ομιλία του Βασιλείου Σταματόπουλου,

Οικονομολόγος-Ιστορικός Επιμελητής, πρόεδρος του Ελληνικού-Κυπριακού-Ουγγρικού Συλλόγου Φιλίας.

Κυρίες και Κύριοι

Άγιος Ανδρέας (Szentendre) 

Η Ελληνοβλαχική κληρονομιά στη πόλη του Szentendre (Αγίου Ανδρέα), αποτελεί μέχρι σήμερα ένα σημείο εξαιρετικού δείγματος του πολιτισμού από την παρουσία των σε όλη την Ουγγαρία. 

Στο Szentendre έφτασαν οι Έλληνες από τη Μακεδονία και Ήπειρο κατά το τέλος του 17ου αιώνα. Σημαντικό γεγονός υπήρξε ότι η συντεχνία τους πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στις 13 Ιουλίου 1698 και το 1715 ιδρύθηκε η συντεχνία των Ελλήνων κατασκευαστών σαπουνιού με έδρα στην οδό «Görög» (Ελλήνων). Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι την πλειοψηφία της πόλεως, την είχαν οι ομόθρησκοι Σέρβοι.

Βάσει της απογραφής του 1774 οι μόνιμοι Έλληνες κάτοικοι της πόλεως ήταν 22 που οι περισσότεροι προήρχοντο από την Μοσχόπολη, μετά την καταστροφή της από τους Τουρκαλβανούς το 1769. 

Σε επίσημα έγγραφα του δήμου, το 1772 αναφέρονται ονόματα Ελλήνων όπως «Lazarus Monasterl, Duka Kalo και Ignatius Geregh». 

Οι Έλληνες μαζί με τους Σέρβους απόκτησαν μεγάλο πλούτο και απόδειξη είναι οι εκκλησίες που δημιούργησαν σε ρυθμό μπαρόκ καθώς επίσης και τα κτήρια των εμπορικών οικογενειών τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα. 

Το απόγειο της ακμής των Ελλήνων της πόλεως εμφανίζεται στα μισά του 18ου αιώνα όταν κάνουν την εμφάνιση τους και σε άλλες πόλεις της Αυστροουγγαρίας, συνεργαζόμενοι με όλους τους Έλληνες έμπορους, δημιουργώντας έτσι ένα μεγάλο εμπορικό δίκτυο. 

Σε αυτή την πόλη διέμενε κατά τους θερινούς μήνες και ο μεγάλος Έλληνας επίσκοπος καταγόμενος από τα Σέρβια της Κοζάνης Διονύσιος Παπαγιαννούσης, ο οποίος ήταν η αιτία για την κατασκευή των περισσοτέρων ελληνορθόδοξων ναών στην Μεγάλη Ουγγαρία καθώς και η δημιουργία της ελληνικής παιδαγωγικής Ακαδημίας στην Πέστη. 

Εδώ το 1828 απεβίωσε ο Έλληνας επίσκοπος Βούδας Διονύσιος Παπαγιανούσης ή Dioniszios Popovics και είναι θαμμένος στο σερβικό Καθεδρικό Ναό, αλλά η ελληνόγλωσση επιγραφή του τάφου του τοποθετήθηκε στο τοίχο του ελληνικού ναού της πλατείας Petőfi στην Πέστη.

Ο ναός Blagovesztenszka με την σλαβική του ονομασία που βρίσκεται στην πλατεία Fő του Szentendre είναι κοινώς γνωστός και με το όνομα «Grecska», η λέξη με υποκοριστικό υποδηλώνει «μικρό Έλληνα». Η σλαβική ονομασία είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Μερικοί λένε ότι η ονομασία «Grecska» προέρχεται από την επιτύμβια πλάκα με ελληνική επιγραφή που βρίσκεται στην πλαϊνή θύρα και η οποία αναφέρει ότι «ο Τολογιάννης Δημήτρης (Tolojanni Demeter), που κατάγεται από την πόλη Υπισχίας έζησε μια περιπετειώδη ζωή, απεβίωσε εκεί στις 24 Απριλίου 1759 σε ηλικία 48 ετών», αν και ήταν μόνιμος κάτοικος της πόλεως Vác. Αυτός ο ναός ονομαζόταν Ελληνικός Ναός και οι Έλληνες της γειτονιάς αυτής ήταν μέλη της ενορίας και συμμετείχαν στην οικοδόμηση του ναού. Έτσι ο δρόμος μπροστά από την εκκλησία πήρε την ονομασία οδός Ελλήνων. 

Σε ένα πρωτόκολλο του 1697 όμως μπορούμε να διακρίνουμε ένα ολόκληρο διάγραμμα κάλυψης του Szentendre στο οποίο βρίσκουμε «το Ναό των Ελλήνων» και μερικές γραμμές πιο κάτω «το Ναό των Σέρβων». Αναλύοντας το κείμενο του πρωτοκόλλου συμπεραίνουμε ότι ο ναός των Σέρβων πιθανόν να βρισκόταν στη θέση του τωρινού αναμνηστικού σταυρού του Τσάρου Λαζάρου και εκείνος των Ελλήνων στον «δρόμο που οδηγεί στο Δούναβη», στη θέση δηλαδή του ναού που υπάρχει και σήμερα.

Στους Έλληνες του Szentendre του 18ου αιώνα ανήκαν μεταξύ άλλων και οι οικογένειες των Αντρέας Χατζής (Hadzsi András), Νικόλαος Πούγιος (Pulyo Miklós), Γεώργιος Πόποβιτς (Popovics György), Θεόδωρος Μάρτον (Marton Tódor), Μιχάλης Κοσμάς (Kozma Mihály), Γεώργιος Μίλας (Mila György), Κωνσταντίνος Λάσκαρης (Laszkar Konstantin). Επίσης σημαντικές οικογένειες ήταν οι Τύρο (Lazar Tyro), Δούμτσα (Dumcsa), Νικόλα (Nicola), Πόποβιτς (Popovics) και Λούπα (Lupa).

Την δεκαετία 1880, η επιδημία φυλλοξήρας κατέστρεψε το σημαντικό μέρος από τα περίφημα αμπέλια του Szentendre. Το κόκκινο κρασί ήταν η σπεσιαλιτέ της περιοχής και με ειδική επεξεργασία στεγνώματος αποκτούσε ζάχαρα και έμοιαζε με το περίφημο κρασί από το Τοκάϊ. Το οποίο μέσω Δούναβη μεταφερόταν στην Βιέννη και η τιμή του ήταν μεγάλη λόγο αρίστης ποιότητας και οι καταναλωτές πλήρωναν δεκαπλάσια τιμή, από την τιμή των συνηθισμένων κρασιών. 

Η φυλλοξήρα σ' αυτήν την περιοχή εμφανίστηκε από το 1882 και ο Έλληνας Πέτρος Λούπας (Luppa Péter) αγωνίστηκε πολύ για την καταπολέμησή της. 

Επίσης ανέπτυξαν και το εμπόριο μέσο Δούναβη, των δημητριακών, του αλατιού, των μπαχαρικών και των υφασμάτων προς τα Βαλκάνια, καθώς και την μεταφορά εμπορευμάτων από την Ανατολή στην Ουγγαρία.

Το Szentendre έγινε πόλη με τακτικό συμβούλιο το 1872 και πρώτος δήμαρχος ήταν ο Ελληνικής καταγωγής Ευγένιος Δούμτσας (Dumcsa Jenő ) πλούσιος έμπορος και κτηματίας ο οποίος εκλέχτηκε αρχιδικαστής το 1871 μέχρι το 1903. 

Με δική του πρωτοβουλία το 1888 έγινε ο τοπικός σιδηρόδρομος και το 1897 του απονεμήθηκε ο Σταυρός των Ιπποτών του Τάγματος Φραγκίσκου Ιωσήφ.

Στις 14 Νοεμβρίου 1926, ο δήμος του Szentendre σε πανηγυρική εκδήλωση απένειμε τον τίτλο του Επιτίμου Δημότη ως ειδικό στον τομέα διοίκησης, στον υποκόμη Θεόδωρο Αγοραστό (Tivadar Agoraszto) ελληνικής καταγωγής, ο οποίος για δέκα χρόνια ήταν πρόεδρος της ελληνικής ορθοδόξου εκκλησίας της Πέστης.(Ουγγρικό πρακτορείο Ειδήσεων 1926-11-11).

Οικογένεια Δούμτσα (Dumtsa)

Ευγένιος Δούμτσας

Ο Demeter Dumcsa, μεγαλέμπορος αγροτικών προϊόντων από το Komárom. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η ελληνική αυτή οικογένεια είχε δραστηριότητα εκτός από το Komárom, στην Πέστη, στο Szentendre, το Balassagyarmat και το Miskolc. Ο Demeter Dumtsa ομοϊδεάτης και φίλος του Lajos Kossuth ήταν μεταξύ των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου της Πρώτης Ανώνυμης Εμπορικής Εταιρείας της Πέστης. Από τους Έλληνες της Πέστης ήταν ένας από τους σημαντικούς εκπροσώπους του εμπορικού κεφαλαίου. Μεγάλος χαρτέμπορος και έμπορος αγροτικών προϊόντων. Από τα τέσσερα αγόρια που είχε, μόνο τους δύο μεγαλύτερους έστρεψε προς το εμπόριο. Ο ένας αποσύρεται γρήγορα αλλά και ο άλλος δεν προορίζεται για διάδοχος του πατρός του. Τις κόρες του τις πάντρεψε με αξιωματικούς. Συνεχιστής της εταιρείας και συνεταίρος του έγινε ο γαμπρός του Ignac Dumcsa από άλλη οικογένεια, ο οποίος μετά τον θάνατο του πεθερού του μετατοπίζει όλο και περισσότερο το κέντρο βάρους της εταιρίας από τα αγροτικά προϊόντα και τις μεταφορές, στη χρηματαγορά, συνεχίζοντας την επιχειρηματική δραστηριότητα έως τη δεκαετία 1850. Έτσι αναλαμβάνει το 1859 την θέση του Επόπτη της Εμπορικής Τράπεζας της Πέστης της οποίας είναι ένας από τους πρώτους μετόχους, διευθυντής του υποκαταστήματος της Αυστριακής Εθνικής Τράπεζας και μέλος του Διοικητικού της Συμβουλίου της εταιρείας Lloyd. 

Ο Αναστάσιος Ιγνάτιος Δούμτσας (Dumcsa Ignác Atanáz) αυτοκρατορικός σύμβουλος έζησε στο Szentendre. Ο εγγονός του ελληνικής καταγωγής Ευγένιος Δούμτσας (Dumcsa Jenó) (1838-1917), πλούσιος έμπορος και κτηματίας, εκλέχτηκε αρχιδικαστής του Szentendre από το 1871 μέχρι το 1903. 

Το Szentendre έγινε πόλη με τακτικό συμβούλιο το 1872 και πρώτος δήμαρχος ήταν ο Ευγένιος Δούμτσας (Dumcsa Jenó) και η σύζυγος του ήταν Σερβικής καταγωγής.

Στα 31 χρόνια προσφοράς του ως αρχιδικαστής, ένα μέρος του μισθού του το παραχωρούσε στο ίδρυμα φτωχών. Την δεκαετία 1880, όταν έπεσε η επιδημία της φυλλοξήρας και κατέστρεψε ένα σημαντικό μέρος από τα περίφημα αμπέλια του Szentendre, ήταν αυτός που τους παρότρυνε να καλλιεργήσουν και να κάνουν παραγωγή με φρούτα, με τα οποία εξασφάλισε ένα ασφαλές εισόδημα στους κατοίκους της πόλεως.

Με δική του πρωτοβουλία ξεκίνησε το 1888 ο τοπικός σιδηρόδρομος, και το 1897 του απονεμήθηκε ο Σταυρός των Ιπποτών του Τάγματος Φραγκίσκου Ιωσήφ. 

Η πόλη σε ανάμνηση του διακεκριμένου πρώτου δήμαρχου της, έχει αφιερώσει ένα δρόμο με το όνομα του. 

Σήμερα βρισκόμαστε εδώ με πρωτοβουλία της Δημαρχίας του Αγίου Ανδρέα και της Ελληνικής Αυτοδιοικήσεως της πόλεως, για να τιμήσουμε τον πρώτο δήμαρχο τους, Ελληνοβλαχικής καταγωγής, με την συμπληρώσει 100 χρόνων από τον θάνατο του. 

Αιωνία του η μνήμη.