Γενικά περί της ρουμανικής προπαγάνδας, Μέρος Α' - Απόστολου Ι. Παπαδημητρίου

Ιερομόναχος Αβέρκιος

Κεφάλαιο Γ'

Η ρουμανική προπαγάνδα

1. Γενικά περί τῆς ρουμανικῆς προπαγάνδας

Εἶναι γεγονός, ὅτι λόγω τοῦ κινδύνου πού διέτρεξε ἡ Μακεδονία ἀπό τή βουλγαρική ἐπιβουλή, αὐτή τῆς Ρουμανίας ὑπῆρξε ἀνεπαίσθητη στήν τότε ἐλεύθερη Ἑλλάδα, ἴσως καί ἄγνωστη στούς πολλούς ὥς τίς ἡμέρες μας. Βέβαια, αὐτό οφείλεται ἐν πολλοῖς καί στή γνωστή ἑλληνική ἀδιαφορία πού ἐκτρέφει τήν ἄγνοια! Ἔτσι, οἱ κάτοικοι τῶν ἀστικῶν κέντρων, διαστρεβλώνοντας τόν ὅρο Βλάχος, ὑπονοοῦν μ' αὐτόν τόν ὀρεσίβιο καί κατ' ἐπέκταση τόν ἄξεστο, τόν ἀγροῖκο!Ἦταν φυσικό κατά τόν 19ο αἰ. τῶν μεγάλων ἐθνικιστικῶν ζυμώσεων καί τῶν ἀθλίων διπλωματικῶν παιχνιδιῶν τῶν «Μεγάλων» δυνάμεων νά ἀνακινηθεῖ θέμα ἐθνικῆς ὑποστάσεως τῶν Βλάχων πού ζοῦσαν στά ἐδάφη τῆς ψυχορραγούσας ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας. Ἀδιάφορο τό ἄν οἱ πλεῖστοι αἰσθάνονταν Ἕλληνες καί τό ἐκδήλωναν μέ κάθε τρόπο. Ἀδιάφορο ἀκόμη τό ἄν, ὅπως ἀποκάλυψε ὁ βυζαντινολόγος Nasturel, ἤδη ἀπό τόν 17ο αἰ. γιά τούς Ρουμάνους, Κουτσόβλαχος σήμαινε Ἕλληνας. 16087

Τό 1808 ἐκτυπώθηκε στήν Πέστη τό βιβλίο κάποιου Γεωργίου Κ. Ρόζια, φοιτητοῦ τῆς μαιευτικῆς, μέ τίτλο «Ἐξετάσεις περί τῶν Ρωμαίων», δηλαδή τῶν Βλάχων, στήν ἑλληνική καί γερμανική. Ὁ συγγραφέας ἀπέρριπτε τήν ἑλληνική καταγωγή τοῦ συνόλου τῶν Βλάχων. 681. Τήν ἄποψη αὐτή ἐπιδίωκε τότε νά ἐπιβάλει ἡ γερμανική σχολή ἱστορίας. Tό 1848, ὁ ἐκ Τσαριτσάνης φοιτητής στήν Ἰταλία Θεοδωρίδης, ἐνημέρωσε τόν τότεἝλληνα πρωθυπουργό Κωλέττη γιά τήν αἰφνίδια γένεση τοῦ μακεδονικοῦ ζητήματος κατά ρωσική ἐπινόηση καί προώθηση στούς πανεπιστημιακούς χώρους τῆς Δύσεως. 162103. Στίς προσπάθειες τῶν Ρώσων γιά ἐξάπλωση τῆς ἐπιρροῆς τους στή Βαλκανική, ἀντέδρασαν οἱ Αὐστριακοί. Ἐκεῖνοι κίνησαν τά νήματα τῆς προπαγάνδας γιά τόν ἀφελληνισμό τῶν Βλάχων τῆς νότιας Βαλκανικῆς. Εἶχαν ὅμως τούς λόγους τους νά μήν ἐμφανιστοῦν στό προσκήνιο, ἀλλά νά ἀναθέσουν στούς ἀφελεῖς, ὅπως ἀποδείχθηκε, μεγαλοϊδεάτες Ρουμάνους νά ἀναλάβουν τήν ἐπιχείρηση, δαπανώντας κόπο καί χρῆμα σέ μιά ἐπιχείρηση ἀτελέσφορη. 

Οἱ πρῶτες κινήσεις γιά πρόκληση ἐθνικοῦ ζητήματος στούς βλαχικούς πληθυσμούς ἐκδηλώθηκαν τό 1849. 20661. Οἱ λόγοι ἀνακάλυψης τῆς Μακεδονίας ἀπό τούς Ρουμάνους εἶναι πολιτικοί, παρατηρεῖ ο ρωμανιστής Λαζάρου. 16087. Ἐξάγεται αὐτό ἀβίαστα ἀπό ὁμιλία τοῦ πρωτεργάτη τῆς ἐπανάστάσης τοῦ 1848 στή Μολδαβία καί μετέπειτα διακεκριμένου πολιτικού Mihail Kogalniceanu ἀπό τό βῆμα τῆς ρουμανικῆς βουλῆς, ἀπόσπασμα ἀπό τήν ὁποία εἶναι τό ἀκόλουθο:

«Ἄν ἐγκαταλείψουμε τή μακεδονική πολιτική, οἱ συμπατριῶτες μας θά ἀναγκαστοῦν νά στραφοῦν πρός τήν Τρανσυλβανία. Ἀλλά αἱ σχέσεις μας πρός τήν Αὐστρουγγαρία θά διαταραχθοῦν σημαντικά, τό ὁποῖο μέ κάθε τρόπο πρέπει νά ἀποφύγουμε ὑπό τίς παροῦσες περιστάσεις. Γι’ αὐτό εἶναι ἀναγκαῖο, ἐπί τοῦ παρόντος, νά διευθύνουμε τήν προσοχή τοῦ ρουμανικοῦ λαοῦ πρός τή Μακεδονία»27669.

Ἡ Τρανσυλβανία στέναζε κάτω ἀπό τήν τυραννία τῆς Αὐστρουγγαρίας, πού χρησιμοποιοῦσε ὡς κύριο μοχλό τό Βατικανό γιά τήν ἄσκηση πιέσεως πρός μεταστροφή τῶν ὀρθοδόξων Ρουμάνων στόν καθολικισμό ἤ στήν Οὐνία καί τήν ἀπώλεια τῆς ἐθνικῆς τους συνειδήσεως μέσω τῆς μεταστροφῆς. Δοκιμασμένη κατά τό παρελθόν στήν Οὐκρανία καί στήν Πολωνία καί ἐπιτυχημένη ἡ μέθοδος! «Ρεαλιστές» ὅμως οἱ Ρουμάνοι πολιτικοί τῆς ἐποχῆς καί ὑπό τόν φόβο τῶν Σλάβων, πού τούς περιέβαλλαν, ἀναζητοῦσαν διέξοδο ἱκανοποίησης τοῦ ἀναδυομένου ρουμανικοῦ ἐθνικισμοῦ, ἀνακαλύπτοντας Ρουμάνους ἐκεῖ πού δέν ὑπῆρχαν καί καλώντας σέ στράτευση γιά τήν ἀπελευθέρωσή τους! Μάλιστα, τό 1883 ἡ Ρουμανία, ὡς ἀνεξάρτητο πλέον κράτος, προχώρησε σέ σύναψη μυστικῆς ἀμυντικῆς συνθήκης μέ τίς Αὐστρουγγαρία καί Γερμανία γιά λήψη βοήθειας σέ περίπτωση ρωσικῆς ἐπίθεσης. 28429

Πράκτορες τῆς προπαγάνδας στό ξεκίνημά της, οἱ Ἰωάννης Ἠλιάδης-Ραντουλέσκου, Βλάχος ἀπό τήν Ἀχρίδα (98105), καί Δημήτριος Μπολιντεάνου, περιόδευσαν τά μέρη τῆς Μακεδονίας καί Ἠπείρου, ὅπου κατοικοῦσαν Βλάχοι, κατά τό διάστημα 1850-1863. 48302. Ὁ πρῶτος θεωρεῖται ὁ πατέρας τῆς ρουμανικῆς φιλολογίας. Στήν κατοχή του εἶχε περιέλθει τό 1828 τό τυπογραφεῖο τοῦ Κωνσταντίνου Καρακάση, γυιοῦ τοῦ πρώτου γνωστοῦ διδάξαντος στό σχολεῖο τῶν Γρεβενῶν (1749) Δημητρίου Καρακάση ἀπό τή Σιάτιστα. 219374. Ὁ Ἠλιάδης-Ραντουλέσκου (διατηρώντας τά δύο ἐπώνυμα) ἐξελέγη τό 1860 μέλος τῆς «Ἱστορικῆς Ἐπιτροπῆς» γιά τή μελέτη τοῦ ἱστορικοῦ βίου τῆς Ρουμανίας. 210215. Καταγράφουμε τίς λεπτομέρειες αὐτές, γιά νά δείξουμε τή συνεργασία τῶν δύο ἐθνοτήτων, πρίν ἐμφανιστεῖ ὁ δυτικοφερμένος ἐθνικισμός. 

Στήν ἀρχή τῆς δεκαετίας τοῦ 1850 δέν εἶχε συσταθεῖ ἀκόμη τό ρουμανικό κράτος καί, φυσικά, δέν εἶχε χρησιμοποιηθεῖ ὁ ὅρος Ρουμανία γιά νά τό ἐπικυρώσει. Ἡ ἐπικύρωση τῆς συμφωνίας ἀπό τίς «Μεγάλες» δυνάμεις γιά τήν ἀναγνώριση τῶν αὐτονόμων ἡγεμονιῶν Βλαχίας καί Μολδαβίας ἔγινε στό Παρίσι τό 1861 καί τό 1862 σχηματίστηκε ἑνιαία κυβέρνηση καί ἐθνοσυνέλευση. Ἤδη ὅμως, τό 1860 εἶχε ἱδρυθεῖ στό Βουκουρέστι ἡ «Μακεδονορουμανική ἐπιτροπή» μέ κύριο σκοπό τήν ἵδρυση ἐκκλησιῶν καί σχολείων γιά τούς Κουτσοβλάχους. 28430. Τό 1865 εἶχε ἱδρυθεῖ τό πρῶτο ρουμανικό σχολεῖο στό Τίρνοβο, κοντά στό Μοναστήρι, καί μετά δύο χρόνια τό δεύτερο, στήν Ἀβδέλλα. Κατά τό διάστημα 1862-1878 ἡ Βλαχία καί ἡ Μολδαβία ἀποτέλεσαν ἑνιαία ἡγεμονία ὑπό γερμανό πρίγκηπα καί μόνο τό 1878, μέ τή συνθήκη τοῦ Βερολίνου, ἀναγνωρίστηκε ἡ ἀνεξαρτησία τῆς Ρουμανίας, μέ τήν προσάρτηση ὅμως τῆς Βεσσαραβίας στή Ρωσία ὡς παρηγοριά της γιά τήν ἀποτυχία ἀναγνώρισης τῆς μεγάλης Βουλγαρίας. 

Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι, κατά τήν ἔναρξη τῆς προπαγάνδας τοῦ ἀναδυόμενου ρουμανικοῦ ἐθνικισμοῦ, πρόσωπα, ἔχοντα στενούς δεσμούς μέ τήν Ἑλλάδα, στελέχωναν τόν κρατικό μηχανισμό τῶν ἡγεμονιῶν, ἀπό τήν ἕνωση τῶν ὁποίων προῆλθε ἡ Ρουμανία. Ἀναφέρονται αὐτά τοῦ Ἰωάννου Κούζα, πού πρωτοστάτησε στήν ἕνωση Μολδαβίας καί Βλαχίας καί πού ἵδρυσε τό 1860 τήν Μακεδονορουμανική Πολιτιστική Ἑταιρεία. Τό 1860 ὑπουργός ἐπί τῶν ἐξωτερικῶν τῆς ἡγεμονίας τῆς Βλαχίας ἦταν ὁ Ἀπόστολος Ἀρσάκης, Βλάχος ἀπό χωριό τοῦ Ἀργυροκάστρου καί μέγας εὐεργέτης τῆς Ἑλλάδος. 98106. Σέ διάφορα κυβερνητικά σχήματα τῆς ἡγεμονίας ὥς τό 1876 μετεῖχαν οἱ φαναριώτικης ἤ ἑλλαδικῆς καταγωγῆς Λάσκαρης Καταρτζῆς, ὡς πρωθυπουργός καί ὑπουργός τῶν Ἐσωτερικῶν, Πέτρος Μαυρογένης καί Κωνσταντῖνος Καντακουζηνός, ὡς ὑπουργοί ἐπί τῶν Οἰκονομικῶν, Πέτρος Κέρδος, ὡς ὑπουργός Δημοσίας Ἐκπαιδεύσεως, Γεώργιος Κωσταφόρος καί Ἀλέξανδρος Λαχωβάρης, ὡς ὑπουργοί τῆς Δικαιοσύνης. 98108. Ἤδη ἡ προπαγάνδα εἶχε εὐρέως ἐξαπλωθεῖ μεταξύ τῶν Βλάχων μέ χρήματα τοῦ προϋλογισμοῦ τῆς ἡγεμονίας. Καί τίθεται ἀσφαλῶς τό ἐρώτημα: Τί ἔκαναν ὅλοι αὐτοί, γιά νά ἀποκαλύψουν τά συμφέροντα πού κρύβονταν πίσω ἀπό τήν κίνηση ἐκείνη καί νά ἐνισχύσουν τή φιλία μεταξύ τῶν δύο λαῶν, ἑλληνικοῦ καί ρουμανικοῦ; Ὡς ἀπάντηση στό ἐρώτημα δίνεται, ἀπό τόν Ἔξαρχο, βλαχικῆς καταγωγῆς, ἡ ἕρπουσα καταγγελία ὅτι οἱ Φαναριῶτες, ὄντες στήν ὑπηρεσία τοῦ Πατριαρχείου, ἀκολουθοῦσαν πιστά τήν τουρκόφιλη πολιτική αὐτοῦ. Παρ’ ὅλα αὐτά, χαρακτηρίζονται παράλληλα καί φορεῖς τῆς μεγάλης ἰδέας! 98307, 311. Ἡ συκοφαντία κατά τοῦ Πατριαρχείου εἶναι φοβερή, ὅπως στή συνέχεια θά δειχθεῖ. Εἴμαστε τῆς ἀπόψεως ὅτι στή σκέψη ἐκείνων τῶν ἑλληνικῆς καταγωγῆς πολιτικῶν πρυτάνευε ἡ διατήρησή τους στήν ἐξουσία στήν ἀναδυόμενη νέα τάξη πραγμάτων στή χώρα πού, ἀσφαλῶς, θεωροῦσαν πατρίδα τους. Καί γνώριζαν ὅτι οἱ εὐρωπαϊκές δυνάμεις ἦσαν ἐκεῖνες πού διένειμαν τήν ἐξουσία. Γι’ αὐτό καί σιωποῦσαν! 

Ο Αβέρκιος με μαθητές

Πρωτεργάτης καί ἀπόστολος τῆς ρουμανικῆς ἐθνικῆς ἰδέας μεταξύ τῶν Βλάχων ὑπῆρξε ὁ ἱερομόναχος ἀπό τήν Ἀβδέλλα1 Ἀβέρκιος, κατά κόσμον Ἀθανάσιος Γιάτσου Μπούντας (1818-1874). Ἦταν ἀνεψιός (γυιός ἀδελφῆς) τοῦ Ἀλέξη Μπάδρα, τοῦ οἰκιστοῦ τῆς Σέλα ντί Νγκιός τοῦ Βερμίου (1826). Ὅταν ἡ μητέρα του χήρεψε, ζήτησε καταφύγιο στοῦ ἀδελφοῦ της, ὅπου ὁ Ἀθανάσιος ἔζησε τά παιδικά του χρόνια. Σέ ἡλικία 16 ἐτῶν μετέβη στό Ἅγιον Ὄρος, ὅπου ἔγινε μοναχός στή μονή Ἰβήρων καί ἀργότερα ἱερομόναχος. 148119.

Ἦταν πρόσωπο μέ πολλές ἱκανότητες, εὐφυής καί μεγαλόνους. Ἴσως γι’ αὐτό ἐγκατέλειψε τή μονή του καί σπούδασε στή Ριζάρειο σχολή τῶν Ἀθηνῶν. 20672. Ἀργότερα ἐγκαταστάθηκε στήν περιοχή Ἀχρίδας. Εἶναι πολύ πιθανόν νά ὑπῆρξε ἀπό τά πρῶτα πρόσωπα πού συνδέθηκαν μέ τούς προπαγανδιστές Ραντουλέσκου καί Μπολιντεάνου, πού προαναφέραμε, καί ἄρχισε ἀμέσως τή δράση. Γιά τή δράση του αὐτή, μεταξύ τῶν Βλάχων τῆς περιοχῆς Ἀχρίδας, ἐκτοπίστηκε τό 1855 μέ ἐνέργειες τοῦ μητροπολίτου του στή μονή τῆς μετανοίας του, τήν Ἰβήρων. Ὅπως ἦταν ἀναμενόμενο, δημιούργησε προβλήματα στούς ἐκεῖ μοναχούς καί, μετά ἀπό λίγο, κατάφερε νά δραπετεύσει καί, μέσω Ἀθηνῶν, νά καταφύγει στό Βουκουρέστι2. 6736, 20674. Στή Μολδαβία συνάντησε τόν Ἰωάννη Καραγιάννη, καθηγητή τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας στό πανεπιστήμιο Ἰασίου, συγχωριανό του καί θερμό κήρυκα τῆς ἰδέας περί ρουμανικῆς καταγωγῆς τῶν Βλάχων. Ὁ Καραγιάννης εἶχε σπουδάσει στήν Ἀθήνα, ὅπου ἀναφέρεται κατά τό 1857, καί ἦταν καί αὐτός συγγενής τῆς οἰκογενείας Μπαδραλέξη. 152410, 148115, 20379. Πιθανόν μέσω αὐτοῦ νά γνώρισε ὁ Ἀβέρκιος καί τόν Ἀλέξανδρο Κούζα. Ἡ φιλοδοξία ὁδήγησε τόν Ἀβέρκιο νά ἀσπασθεῖ τήν ἰδέα τῆς ἀποστολῆς πού στόχο θά εἶχε τήν καλλιέργεια ρουμανικῆς συνειδήσεως μεταξύ τῶν Βλάχων. Οἱ Ρουμάνοι πολιτικοί τόν ἐφοδίασαν μέ σημαντικό χρηματικό ποσό καί ὁ Ἀβέρκιος ἀνέλαβε νά ἐπιλέξει παιδιά ἀπό τά βλαχοχώρια τῆς Μακεδονίας καί τῆς Ἠπείρου καί νά τά φέρει γιά σπουδές στή Ρουμανία. 20672. Ἕνα ἀπό τά παιδιά αὐτά, ὁ Gusu Papacostea-Goga (Παπακώστας-Γκόγκας) ἔγραψε ἀργότερα (1881) στά ἀπομνημονεύματά του:

«Κάμποσοι νέοι πού ἐπιστρέψαμε ἀπό τή Ρουμανία, ἀπό τό σχολεῖο τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων τοῦ Βουκουρεστίου, γιά νά διαφωτίσουμε τόν λαό τῆς Μακεδονίας, μολονότι ἐμεῖς εἴμαστε Ἀρωμοῦνοι, στίς κοινότητες πού πηγαίναμε μᾶς θεωροῦσαν ἀντιπροσώπους ξένων συμφερόντων». 34163. Ὁ Ἀβέρκιος ἐπανῆλθε στή Μακεδονία τό 1862. Μέ ἄφθονο χρῆμα, ὑποσχέσεις, πιέσεις καί ραδιουργίες ἐπέτυχε τή συγκατάθεση γονέων γιά τήν ἀποστολή παιδιῶν τους γιά σπουδές στή Ρουμανία. Αὐτά στελέχωσαν μετά τό 1865 τά σχολεῖα, στήν ἵδρυση καί λειτουργία τῶν ὁποίων πρωτοστάτησε ὁ Ἀβέρκιος. 148120, 159192

Απόστολος Μαργαρίτης

Ἕνας ἀπό τούς πιό δραστήριους πράκτορες τῆς προπαγάνδας αὐτῆς ὑπῆρξε ὁ Ἀπόστολος Μαργαρίτης (1832 Μπλάτσι - 1903 Μοναστήρι), γυιός τοῦ Μαργαρίτη Κοντοστέργιου, ἐπίσης ἀπό τήν Ἀβδέλλα, καί ἀνηψιός τοῦ Ἀβερκίου3. 704220, 159191, 6735. Ἡ καταγωγή του συνάγεται ἀπό πηγές τῆς ἐποχῆς τῆς δράσεώς του, τόσο ρουμανική (25319), ὅσο καί ἑλληνοβλαχική, καί μάλιστα ἀνθρώπου, τοῦ Ἀναστασίου Πηχεῶνος, πού συνεργάστηκε καί συγκρούστηκε μαζί του (32374). Ἀλλά καί σέ ἔκθεση τοῦ προξενείου Ἐλασσόνος (1891) ἀναφέρεται σαφῶς ἡ ἀπό τήν Ἀβδέλλα καταγωγή του. 60575. Τό αὐτό ἀναφέρεται καί στόν κώδικα ἀλληλογραφίας τοῦ μητροπολίτη Γρεβενῶν Κλήμη. 600323. Καί ὁ Μόδης ὡς τόπο καταγωγῆς του σημειώνει την Ἀβδέλλα4. 187125. Ὁ Μαργαρίτης φοίτησε στά σχολεῖα Ἀβδέλλας, Σαμαρίνας, Ζάρκου καί Σιάτιστας. 704220, 98303. Σπούδασε ἀκολούθως στή Ζωσιμαία σχολή Ἰωαννίνων. 27673, 704220. Κατά τόν Ἔξαρχο συνέχισε τίς σπουδές του, ὡς ὑπότροφος τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους, στήν Κωνσταντινούπολη. Κατά τόν Χριστοδούλου συνέχισε τίς σπουδές του στήν Ἀθήνα, πιθανόν στό διδασκαλεῖο5. 98304, 6751. Ἄρχισε τή σταδιοδρομία του ὡς διδάσκαλος στό ἑλληνικό σχολεῖο τῆς Γκορεάντσας(1854-1855) καί συνέχισε στό ἑλληνικό σχολεῖο τῆς Κλεισούρας Καστοριᾶς (1855-1864) κατά σύσταση τοῦ μητροπολίτου Καστορίας πρός τούς προκρίτους. 70497, 135-136, 220. Στήν Κλεισούρα ἦρθε σέ σύγκρουση μέ τόν ἐπίσης δάσκαλο στό ἐκεῖ σχολεῖο, Ἀναστάσιο Πηχεώνα, εὐθύς μετά τόν ἐκεῖ διορισμό τοῦ δευτέρου (1862). 704212. 

Ὁ Πηχεών, Βλάχος ἀπό τήν Ἀχρίδα, ὑπῆρξε μετέπειτα πρωταγωνιστής τῆς ἐξεγέρσεως στόν Μπούρινο (1878).220132. Αἰτία τῆς σύγκρουσης ἦταν ἡ εἰσαγωγή ἀπό τόν Μαργαρίτη μεθόδου διδασκαλίας τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας ὡς ξένης μέσω τῆς βλαχικῆς.704220. Εἶναι πολύ πιθανόν ὁ Μαργαρίτης νά εἶχε μυηθεῖ στήν προπαγάνδα κατά τό θέρος τοῦ 1862 ἀπό τόν ἐπανακάμψαντα ἀπό τό Βουκουρέστι θεῖο του Ἀβέρκιο καί νά εἰσήγαγε εὐθύς ρουμανικά καί ὄχι βλάχικα βιβλία στήν ἐκπαίδευση. Ὁ Πηχεών ἐπέτυχε, μέ τήν παρέμβαση τοῦ Πατριαρχείου, νά ληφθεῖ ἀπόφαση ἀπό τήν ἐφορευτική ἐπιτροπή γιά λύση τοῦ συμβολαίου μέ τόν Μαργαρίτη τόν Φεβρουάριο τοῦ 1864, ὁπότε αὐτός συνέχισε να διδάσκει κατ’ οἶκον. Τότε τοῦ ἀνετέθη ἡ διεκπεραίωση ὑπόθεσης κληρονομιᾶς, για τήν ὁποία μετέβη στό Βουκουρέστι, ὅπου γνώρισε στελέχη τῆς ρουμανικῆς προπαγάνδας καί συμφώνησε γιά τήν ἐξάπλωσή της. 704220. Ἐπέστρεψε τόν Αὔγουστο τοῦ 1865. 303120, 48303. Τό 1867 ἵδρυσε ρουμανικά σχολεῖα στήν Κλεισούρα καί στήν Ἀβδέλλα. 704135-136, 220, 27673, 685274. Ὁ Μαργαρίτης εἶχε ἀναλάβει τά ἠνία τῆς προπαγάνδας περί τά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1860 καί κυριάρχησε μετά τόν θάνατο τοῦ Ἀβερκίου (1874 ἤ 1875). 6736. Κατά μαρτυρία τοῦ ἀρχιμανδρίτη Γρηγορίου Δροσινᾶ, ἐξάρχου τοῦ Παναγίου Τάφου στή Θεσσαλία, ὁ Μαργαρίτης τοῦ εἶχε ζητήσει (μᾶλλον τό 1874) νά μεσολαβήσει, ὥστε νά τοῦ δοθεῖ ὡς ἀντάλλαγμα, προκειμένου νά σταματήσει τή δράση του, ἰσόβια χορηγεία 100 χρυσῶν εἰκοσοφράγκων κατ’ ἔτος. 20693. Παρέμεινε στήν Κλεισούρα ὥς τό 1975, ὁπότε ἐκτοπίστηκε στά Γρεβενά μέ διαταγή τοῦ περιφερειάρχη Μοναστηρίου λόγω ταραχῶν, πού προκλήθηκαν ἐκεῖ. Ἡ διαταγή τῆς ἐκτόπισης ἀνεκλήθη μέ παρέμβαση τοῦ Αὐστριακοῦ προξένου στό Μοναστήρι. 157247. Τότε ὁ Μαργαρίτης ἦλθε στό Μοναστήρι καί γνωρίστηκε μέ τούς Λαζαριστές μοναχούς καί τόν Αὐστριακό πρόξενο, ἔλαβε μάλιστα καί τήν αὐστριακή ὑπηκοότητα. Ἔχοντας πεισθεῖ ὅτι τό αἴτημά του γιά χορηγία τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους δέν θά ἱκανοποιεῖτο, ἀνεχώρησε γιά τό Βουκουρέστι (1878). 

Οἱ Ρουμάνοι, ἔχοντας ἀσφαλῶς πληροφορίες γιά τίς σχέσεις του μέ τούς Αὐστριακούς, τοῦ ζήτησαν ἐξηγήσεις γιά τή στάση του καί τήν πολιτική πού ἀκολουθοῦσε. 23917. Μάλιστα πέρασε κάποια δοκιμασία, ὅταν ἀποκαλύφθηκε ὅτι διέθετε τήν αὐστριακή ὑπηκοότητα, κατάφερε ὅμως νά διασκεδάσει τίς ἐπιφυλάξεις τῶν κρατούντων πρός τό πρόσωπό του καί νά ἐπανέλθει στή Μακεδονία, ὅπου ἄρχισε νά ἐνεργεῖ, γιά νά ἐξασφαλίσει διασυνδέσεις σέ ὅλη τήν κλίμακα τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας. 20694. Ἦταν τό ἔτος πού ἡ Ρουμανία ἀναγνωρίστηκε ἀνεξάρτητο κράτος. Ἤδη τό 1879 ἦταν σημαῖνον πρόσωπο καί ἐπιθεωρητής τῶν ρουμανικῶν σχολείων. 60178, 704220.

Γιά τόν Μαργαρίτη ὁ Ἄγγλος πρόξενος στή Θεσσαλονίκη C. Blunt ἔγραψε (18.11.1880) ὅτι θεωρεῖτο ἰδιαίτερα μισητό πρόσωπο ἀπό τό σύνολο τοῦ ἑλληνοβλαχικοῦ πληθυσμοῦ, κυρίως γιά τίς προσπάθειές του νά δημιουργήσει μιά ἀνύπαρκτη ρουμανική ἐθνότητα καί νά εἰσαγάγει τή ρουμανική γλώσσα στίς ἑλληνικές ἐκκλησίες καί στά σχολεῖα. Αὐτό μαρτυρεῖται ἀπό τόν ξυλοδαρμό του στό Μοναστήρι κατά τό 1879, τόν ὁποῖο κατήγγειλε στήν Κωνσταντινούπολη ὡς ἀπόπειρα δολοφονίας ἐναντίον του. 42102, 423. Ὁ Berard ἀναφέρει τρεῖς ἀπόπειρες δολοφονίας του. 48303.

Μία ἀπό αὐτές συνέβη στό Μοναστήρι τό 1889, κατά τόν ἀναβρασμό μετά τή σύλληψη τοῦ Ἀναστασίου Πηχεῶνος, ἐξ αἰτίας συκοφαντιῶν ρουμανιζόντων. Ὁ Μαργαρίτης τραυματίστηκε πολύ σοβαρά. Ἕξι Ἕλληνες τοῦ Μοναστηρίου εἶχαν συλληφθεῖ ὡς ἔνοχοι γιά τήν ἀπόπειρα. 188135, 68218.

Ὁ Γάλλος ὑποπρόξενος Μοναστηρίου Th. Ledoux σέ ἀναφορά του (20.1.1898) χαρακτηρίζει τόν Μαργαρίτη «ἀπατεώνα εὐφυῆ καί τολμηρό».303120. Καί ὁ δημοσιογράφος M. Paillarés, πού ἔζησε ἀπό κοντά τή μακεδονική θύελλα γράφει (1906):

«Αὐτός ὁ ἀδιάντροπος καιροσκόπος ἦταν ἕνας χριστιανός!... Ἦταν ἕνας ἀπ’ αὐτούς τούς μακιαβελικούς Ἀνατολίτες πού ἔχουν σταθερά προσηλωμένο τό βλέμμα στά μάτια τοῦ διαβόλου, γιά νά ἀποσπάσουν τήν πιό σατανική ἔμπνευση πού θά τούς ὁδηγήσει ὁλόισια στήν περιουσία».212294.

Ἀξίζει νά τονιστεῖ ὅτι ὁ Μαργαρίτης συνεδέθη, μέ τή μεσολάβηση τοῦ προξένου τῆς Αὐστρίας, μέ τόν περιφερειάρχη (βαλή) τοῦ Μοναστηρίου Χαλήλ Ριφαάτ (1887-1889. 60555), ἐγράφη μάλιστα ὅτι τόν δωροδοκοῦσε. 42430. Ὁ γυιός του Δημήτριος (Τάκε) Μαργαρίτης ὑπῆρξε κατά κάποια περίοδο γραμματέας τοῦ Ριφαάτ, ὅταν αὐτός προήχθη σέ μεγάλο βεζύρη6. 6736. 

Τό Μοναστήρι ὑπῆρξε τό στρατηγεῖο τῆς ὅλης ἐπιχειρήσεως τῆς προπαγάνδας. Κινούμενοι πρός νότον οἱ πράκτορες τῆς ἰδέας τοῦ ρουμανισμοῦ ἦρθαν σέ ἐπαφή στήν ἀρχή μέ τούς Βλάχους τοῦ Βερμίου. 4293. Μεταξύ αὐτῶν ἀρκετοί ἦσαν ἀπόγονοι ἐκείνων πού εἶχαν μετακινηθεῖ ἀπό τά Βλαχοχώρια τῆς Πίνδου ἐπί Ἀλῆ πασᾶ.219341. Ἀναφέραμε ἤδη τήν οἰκογένεια Μπαδραλέξη. Μετά τό 1878 ἡ ὀθωμανική πολιτική ἐκδηλώθηκε εὐμενῶς ὑπέρ τῶν ρουμανιζόντων μέ διαταγές τοῦ μεγάλου βεζύρη πρός τούς βαλῆδες τῶν περιοχῶν, ὅπου κατοικοῦσαν Βλάχοι. 20697

Τό 1880 ὁ Μαργαρίτης ἐκινεῖτο στίς βλαχόφωνες κοινότητες Ἠπείρου, Θεσσαλίας καί Μακεδονίας προσπαθώντας νά πείσει τούς Βλάχους νά ἀγωνιστοῦν κατά τῆς ἐπεκτάσεως τῶν ἑλληνικῶν συνόρων. Συγκέντρωνε ὑπογραφές μέ χρηματισμό ἤ πιέσεις, βοηθούμενος ἀπό τοπικούς ὀθωμανούς ἀξιωματούχους. Ταξίδευσε στό Βουκουρέστι, γιά νά ἀποσπάσει περισσότερα χρήματα, πείθοντας τούς Ρουμάνους πολιτικούς ὅτι οἱ Βλάχοι θά προέβαλλαν ἔνοπλη ἀντίσταση κατά ἐνδεχόμενη εἴσοδο ἑλληνικοῦ στρατοῦ στή Θεσσαλία. 206124, 128. Ἔδωσε διάφορες πληροφορίες στόν καθηγητή Καραγιάννη, ὁ ὁποῖος μετεῖχε στή ρουμανική ἀποστολή, ἡ ὁποία εἶχε ἀποσταλεῖ στή Ρώμη γιά συνομιλίες, ἐν ὄψει καί τοῦ καθορισμοῦ τῶν ἑλληνοτουρκικῶν συνόρων7. Ἡ ἐπιτροπή συνεργάστηκε καί μέ ἐκπροσώπους τοῦ Βατικανοῦ γιά τήν ὑπαγωγή τῶν βλαχόφωνων πληθυσμῶν τῆς ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας στήν πνευματική δικαιοδοσία τοῦ Βουλγαροουνίτη ἐπισκόπου Νείλου Ἰζβόρωφ καί τήν ὁριστική ἀπομάκρυνσή τους ἀπό τό οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. Οἱ ἐπαφές ὅμως δέν κατέληξαν σέ οὐσιαστικά ἀποτελέσματα. 38622. Ἐρήμην ἑνός πληθυσμοῦ, διπλωμάτες σταδιοδρομίας καί τυχοδιῶκτες τύπου Μαργαρίτη ἀποφάσιζαν γιά τά πνευματικά θέματά του! Τόν Μάιο τοῦ 1881 ταξίδευσε στήν Κωνσταντινούπολη, γιά νά δηλώσει τήν ἀφοσίωσή του στήν Πύλη καί νά ἐπαναλάβει τά ψεύδη γιά ἔνοπλη ἀντίσταση τῶν Βλάχων στή Θεσσαλία, ἀλλά καί νά θέσει τόν κατάλογο μέ τίς ὑπογραφές ὑπ’ ὄψη τῶν διπλωματῶν τῶν Μεγάλων Δυνάμεων. Ἤδη ὅμως ἀπό τόν Ἀπρίλιο, 300 κάτοικοι ἀπό Σαμαρίνα, Ἀβδέλλα καί Περιβόλι μέ ὑπόμνημά τους ἐξέφραζαν κατηγορηματικά τήν ἄποψη ὅτι ἀνῆκαν στήν ἑλληνική ἐθνότητα καί τό ὀρθόδοξο Πατριαρχεῖο καί ἀποκήρυσσαν τήν προπαγάνδα τοῦ Μαργαρίτη.206126. Οἱ προσπάθειες τῶν ρουμανιζόντων ἔπεσαν στό κενό καί ἡ Τουρκία ἀναγκάστηκε νά ὑπογράψει τή συνθήκη προσάρτησης τῶν ἐδαφῶν πού ἐπιδικάστηκαν στήν Ἑλλάδα (20 Ἰουνίου / 2 Ἰουλίου 1881).206122. Μάλιστα, ἡ ἀπόδειξη τῶν ψευδολογιῶν τοῦ Μαργαρίτη ἔκανε τούς Τούρκους κάπως ἐπιφυλακτικούς ἔναντι τῆς προπαγάνδας. Στό ἑξῆς ἡ κατάσταση τῶν ἑλληνοτουρκικῶν σχέσεων θά καθόριζε καί τή στάση τῆς Τουρκίας ἔναντι αὐτῆς.

Ἐντύπωση εἶχε κάνει στόν Ἄγγλο πρόξενο Blunt, ὅπως φαίνεται στήν ἔκθεσή του, πού προαναφέραμε, τό ὅτι οἱ Ἑλληνοβλάχοι τῆς Βόρειας Μακεδονίας ὄχι μόνο δέν συνεισέφεραν καθόλου στήν ἵδρυση καί στή συντήρηση τῶν ρουμανικῶν σχολείων, ἀλλά προσπαθοῦσαν μέ κάθε τρόπο ν’ ἀναστείλουν τή λειτουργία τους καί νά ἐμποδίσουν τήν ἑδραίωση τῆς ρουμανικῆς κίνησης. 42103. Πολλά ἔχουν γραφεῖ γιά τή χρηματοδότηση τῆς ὅλης προπαγάνδας ἀπό τό ρουμανικό θησαυροφυλάκιο. Θεωροῦμε ὅμως πρακτικά ἀνέφικτο ἕνα ὑπό σύσταση κράτος νά ὀργανώσει καί νά κατευθύνει ἐπιχείρηση αὐτοῦ τοῦ μεγέθους. Πρέπει τόσο ὁ Ἀβέρκιος, ὅσο καί ὁ Μαργαρίτης στήν ἐκκίνηση τῆς προσπάθειας νά ἔλαβαν οἰκονομική ἐνίσχυση ἀπό ἄλλη πηγή. Αὐτό θά φανεῖ καθαρά μέ τά ὅσα θά παραθέσουμε στή συνέχεια. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι ὁ Μακεδονορουμανικός σύλλογος τοῦ Βουκουρεστίου, ὁ ὁποῖος ἀνέλαβε τό κύριο βάρος ἐξεύρεσης πόρων γιά ἐνίσχυση τῆς προπαγάνδας, ἱδρύθηκε μόλις τό 1879. Τό 1882 ἡ ρουμανική κυβέρνηση ἔστειλε στή Μακεδονία ἐκπρόσωπό της, μέ σκοπό νά ἐλέγξει τή διαχείρηση τῶν χρημάτων ἀπό τόν Μαργαρίτη, γεγονός πού μαρτυρεῖ ὅτι ἤδη εἶχαν ἀρχίσει κάποιοι νά ἀμφιβάλλουν γιά τήν ἐντιμότητά του. 206147

Πηγή: Απ. Ι. Παπαδημητρίου, Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών, Τόμος Γ', σελ. 122-130, βλ. εδώ

Σχετικές αναρτήσεις:
~ Η πολιτική του Βατικανού, Μέρος Β' - Απόστολου I. Παπαδημητρίου