Η ανθελληνική δράση του Ιεραποστόλου Kennedy στη Κορυτσά καθώς και εκείνη της Βιέννης

Παπαστεργίου Δέσποινα

Αποστολέας της επιστολής (βλ. φωτο) είναι ο γνωστός Αμερικανός προτεστάντης πάστωρ Kennedy πού λειτουργούσε στην Κορυτσά επί Τουρκοκρατίας αλβανικό σχολείο. Η επιστολή αποστέλλεται στην Βοστώνη των Η.Π.Α. 

Λόγω της δράσεώς του είχε απελαθεί μετά την απελευθέρωση. Επανήλθε μετά το 1916.

Απέστειλε την επιστολή στις 5/3/1920 από το Αργυρόκαστρο πού τελούσε υπό ιταλική κατοχή (1917-1920) για ασφάλεια (φέρει την ένδειξη: Verificato = Λογοκριθέν), επειδή το μέλλον τής Κορυτσάς τότε ήταν αβέβαιο, οι δέ κατέχοντες Γάλλοι δέν ήταν καί τόσο φιλικοί πρός αυτόν γνωρίζοντας την πρακτορική του δράση. Αξιοπρόσεκτο το πως γράφει την πόλη της Κορυτσάς. Πηγή φωτογραφίας: Collectio (Alexandre Galinos), stampcircuit.com.

Παραθέτουμε δυο αποσπάσματα από την βιβλιογραφία αναφορικά με την δράση του Kennedy στη Κορυτσά, καθώς και την επιρροή της Βιέννης στην κατασκευή αλβανικής εθνικής συνείδησης:

1. Η ανθελληνική δράση του Ιεραποστόλου Κένεδυ (Kennedy) στη Β. Ήπειρο 

Η Αλβανία και ειδικότερα η Β. Ηπειρος ήταν πάντοτε προνομιακός δέκτης οποιασδήποτε προπαγάνδας πολιτικής και θρησκευτικής, μεταξύ αυτών και αμερικανικών προτεσταντικών οργανώσεων. Αμερικανοί προτεστάντες είχαν υπό την προστασία τους το αλβανικό δημοτικό σχολείο Κορυτσάς για λόγους προσηλυτισμού687. Ένας νέος κίνδυνος εμφανίστηκε για τους Βορειοηπειρώτες στο πρόσωπο του προτεστάντη Ιεραποστόλου Κένεδυ, που άρχισε τη δράση του στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου688 . 

Η ανθελληνική δράση του Ιεραποστόλου Κένεδυ περιγράφεται σε απόρρητη έκθεση της 8ης Μεραρχίας του Ε΄ ΣΣ προς το υπουργείο των Στρατιωτικών689 . Σύμφωνα με την παραπάνω έκθεση, «…ὁ οἶκος (Κένεδυ) … ὑπῆρξεν πάντοτε τό κέντρον τῶν ἀνθελληνικῶν ραδιουργιῶν […] 

Ἡ συζυγός τοῦ κ. Κένεδυ, γυνή ἐφυεστάτη καί δραστηριωτάτη, ἐγεννήθη καί ἐνηλικιώθη ἐν Σόφιᾳ, ὅπου ὁ πατήρ αὐτῇς ἦτο ἐπί πολλά ἔτη ἱεραπόστολος καί τήν ὁποίαν Σόφιαν καυχᾶται ὅτι ἔχῃ δευτέραν της Πατρίδα. 

Ἀνατραφεῖσα λοιπόν ἐν μέσῳ τόσον μισελληνικοῦ περιβάλλοντος ἑπόμενον ἦτο ν’ ἀποβῆ σύν τῷ χρόνῳ φανατική κατά παντός Ἑλληνικοῦ…»690 . 

Όπως αναφέρεται στην παραπάνω έκθεση, ο Κένεδυ προσπαθούσε να παραστήσει τα πάντα στην Κορυτσά αλβανικά και αποσιωπούσε το γεγονός ότι στα ελληνικά σχολεία της Κορυτσάς φοιτούσαν πάνω από 2.000 μαθητές, ενώ στα αλβανικά ελάχιστοι691. 

Ο Κένεδυ κατά την επικείμενη από τον ελληνικό στρατό κατάληψη της Κορυτσάς τον Σεπτέμβριο του 1919 «…μετά τοῦ ἐνταῦθα Ἀμερικανικοῦ Ἐρυθροῦ Σταυροῦ προκάλεσε τόσον θόρυβον ἐν Ἀμερικῇ βεβαιώσας ψευδῶς ὅτι κατά χιλιάδας ἔφυγαν οἱ Ἀλβανοί ἐκ Κορυτσᾶς, ἐπί τῷ ἀκούσματι μόνον ὅτι ὁ Ἑλληνικός Στρατός θά κατελάμβανεν αὐτήν…»692 . Η απομάκρυνση του Κένεδυ από την Κορυτσά έγινε κατόπιν πιέσεων που άσκησε η Εθνική Πανηπειρωτική Ένωση Αμερικής (ΝATIONAL PAN-EPIROTIC UNION IN AMERICA) στην αμερικανική κυβέρνηση693. 

Ήδη από τα τέλη Απριλίου ο γενικός διοικητής Φλώρινας-Κοζάνης, Καζαντζής, κρατούσε κλειστά σύνορα εγκλωβίζοντας τον Κένεδυ που ευρισκόμενος στη Φλώρινα «…ζητεῖ νά ἐπιστρέψῃ εἰς Κορυτσᾶν…»694 . 

Ύστερα από τις συντονισμένες ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης και των ομογενών της Αμερικής ο Κένεδυ ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Αμερική695 . 

Τον ιεραπόστολο Κένεδυ τον αντικατέστησε ο Χρήστος Δάκας που ήλθε και αυτός από την Αμερική696. Σε τηλεγράφημά του ο Ιάκωβος προς το υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε για τον Δάκα «…ἄλλοτε ὀρθόδοξος Κορυτσᾶς […] εἶναι τρίς σκληρότερος ἀπελθόντος (Κένεδυ)»697 . 

Πληροφορίες σχετικά με τον Χρήστο Δάκα έστειλε στην ελληνική κυβέρνηση και η Εθνική Πανηπειρωτική Ένωση Αμερικής698

Παραπομπές

687 Σπύρος Στούπη, Ηπειρώτες και Αλβανοί: Η προσφορά της Ηπείρου προς το έθνος, εκδ. Ιδρύματος Βορειοηπειρωτικών Ερευνών, Ιωάννινα 1976, σ. 248. 

688 Ό.π. 

689 Α.Υ.Ε., 1921, Φ. 8, Υποφ. 6, Ζήτημα Β. Ηπείρου, Αλβανίας. Προπαγάνδα κατά Ελλάδος, (Απόρρητη έκθεση περί της δράσεως του Αμερικανού Ιεραποστόλου κ. Κένεδυ εις Κορυτσάν και των ανθελληνικών αυτού ραδιουργιών προς το υπουργείο των Στρατιωτικών, η έκθεση συντάχθηκε από τον σύνδεσμο της 8ης Μεραρχίας Ανθ/γο Δ. Αλήμονο στη Φλώρινα, με ημερομηνία 6 Φεβρουαρίου 1921). 

690 Ό.π. 

691 Ό.π. 

692 Ό.π. 

693 Α.Υ.Ε., 1921, Φ. 8, Υποφ. 6, Ζήτημα Β. Ηπείρου, Αλβανίας. Προπαγάνδα κατά Ελλάδος, (Επιστολή Εθνικής Πανηπειρωτικής Ένωσης Αμερικής προς τον υπουργό Εξωτερικών Μπαλτατζή, αρ. 5092 , με ημερομηνία 27 Απριλίου 1921).

694 Ι.Α. Α.Π.Θ./ Α.Μ.Σ., 1921, Φ. 42, Κορυτσά, (Τηλεγράφημα γενικού διοικητή Φλώρινας-Κοζάνης προς το ΥΠΕΞ, αρ. 4403, με ημερομηνία 20/2 Μαΐου 1921). 

695 Α.Υ.Ε., 1921, Φ. 8, Υποφ. 6, Ζήτημα Β. Ηπείρου, Αλβανίας. Προπαγάνδα κατά Ελλάδος, (Επιστολή Ιακώβου προς το ΥΠΕΞ, αρ. 637, με ημερομηνία 18 Φεβρουαρίου 1921). 

696 Α.Υ.Ε., 1921, Φ. 8, Υποφ. 6, Ζήτημα Β. Ηπείρου, Αλβανίας. Προπαγάνδα κατά Ελλάδος, (Τηλεγράφημα Ιακώβου μέσω Καλαμάρα προς το ΥΠΕΞ, αρ. πρωτ. 3662, με ημερομηνία 3/16 Απριλίου 1921). 

697 Α.Υ.Ε., 1921, Φ. 8, Υποφ. 6, Ζήτημα Β. Ηπείρου, Αλβανίας. Προπαγάνδα κατά Ελλάδος, (Τηλεγράφημα Ιακώβου μέσω Δεσποτόπουλου προς το ΥΠΕΞ, αρ. πρωτ. 2102, με ημερομηνία 28/13 Μαρτίου 1921). 

698 Α.Υ.Ε., 1921, Φ. 8, Υποφ. 6, Ζήτημα Β. Ηπείρου, Αλβανίας. Προπαγάνδα κατά Ελλάδος, (Έκθεση της Εθνικής Πανηπειρωτικής Ένωσης Αμερικής προς τον υπουργό Εξωτερικών σχετικά με τον Χρήστο Δάκα, αρ. 5698, με ημερομηνία 19 Μαΐου 1921).

Πηγή: Πέτρος-Εμμανουήλ Κλ. Οικονομόπουλος, Ο Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος ο από Δυρραχίου. Από την εθνάρχουσα εκκλησία στην εθνική. Διδακτορική διατριβή, Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 2016, σ. 138-140.

Σημείωση: Ο Χρήστος Δάκας (αλβ. Kristo Dako) ήταν σύζυγος της Σεβαστής Κυριαζή (αλβ. Sevasti Qiriazi). Πηγή: Robert Elsie, Historical Dictionary of Albania, 2nd edition, Scarecrow Press Inc., 2010, pp. 378.

2. Η επιρροή της Βιέννης στη κατασκευή αλβανικής συνείδησης στη Κορυτσά

Παραδόξως, τα μοναδικά αλβανικά σχολεία βρισκόταν στην Κορυτσά -ένα αρρένων και ένα θηλέων- και δεν ενέπιπταν στην περιοχή της αυστροουγγρικής θρησκευτικής προστασίας. Ιδρύθηκαν τη δεκαετία του 1890 με τη βοήθεια και την οικονομική υποστήριξη ''ξένων φίλων και ευεργετών'' -όπως τους χαρακτήριζαν οι Αλβανοί.

Το σχολείο θηλέων είχε δυο τμήματα: το πρώτο, το προπαρασκευαστικό σχολείο, ένα είδος παιδικού σταθμού με πέντε μαθήματα, και το δεύτερο με τέσσερις τάξεις, σύμφωνα με το ισχύον πρόγραμμα.367

Παράλληλα με τα κανονικά μαθήματα κάθε ετήσιου επιπέδου, οι μαθητές μάθαιναν ακόμη ράψιμο, κέντημα και άλλες χειροτεχνίες, ενώ λάμβαναν στο τέλος της τέταρτης χρονιάς ένα αντίστοιχο πιστοποιητικό. 

Το σχολείο διέθετε και οικοτροφείο. Η τιμή για τη φιλοξενία με φροντίδα έφτανε κατ' έτος τα 8 Ltq (Stq), εκ των οποίων το πρώτο μισό έπρεπε να καταβληθεί στην αρχή του σχολικού έτους, ενώ το δεύτερο στον τέταρτο σχολικό μήνα.

Δεκτά γίνονταν κορίτσια από όλα τα μέρη της Αλβανίας. Οι γονείς μπορούσαν να είναι ήσυχοι και για την υγεία των θυγατέρων τους, αφού η Κορυτσά ήταν μια ωραία και πολιτισμένη πόλη, με υγιεινό κλίμα και νερό.

Το σχολείο άνοιγε στις αρχές Σεπτεμβρίου και έκλεινε στα μέσα Ιουνίου, γι' αυτό και έπρεπε οι γονείς να παίρνουν τα παιδιά τους μαζί κατά τις θερινές διακοπές του σχολείου.

Όποιος ενδιαφερόταν για την εγγραφή της κόρης του ή της αδελφής του έπρεπε να γράψει απευθείας στη διευθύντρια, τη δεσποινίδα Σεβαστή Δ. Κυριαζή (Sevasti Quirias) στην Κορυτσά (κατά τη διάρκεια των θερινών διακοπών στο Μοναστήρι), η οποία ευχαρίστως παρείχε πληροφορίες.

Στις αρχές του σχολικού έτους 1900-1901 το σχολείο αρρένων διέθετε πάνω από 65 μαθητές καθώς και τους εξής δασκάλους:

1) Ναούμ Νάτσι (Naum Natsi)

(προπαρασκευαστικό επίπεδο: Ελληνικό Γυμνάσιο Κορυτσάς)

Ανώτερος δάσκαλος και διευθυντής του σχολείου

2) Γ. Αθανάσι (G. Atanasi)

(προπαρασκευαστικό επίπεδο: Ελληνικό Σχολείο Κορυτσάς)

Βοηθός δάσκαλος για τις κατώτερες τάξεις και την Ελληνική

3) Χρήστος Καραγκιόζης (Christo Karagiozi)

Για το προκαταρκτικό μάθημα και επόπτης

4) Ali Efendi

Δάσκαλος στο σχολείο Ruschdie

Δάσκαλος Τουρκικής

Από το έτος 1900 κ.ε. η Βιέννη έστελνε τακτικά σημαντικές επιχορηγήσεις και στα δυο σχολεία368, μερικές φορές σε ανταγωνισμό με την προτεσταντική αμερικανική ιεραποστολή, συνήθως όμως σε συνεργασία μαζί της, ενώ αλληλοϋποστηρίζονταν στις αντιξοότητες μέχρι το οριστικό κλείσιμο του σχολείου από την τουρκική κυβέρνηση. Οι Αλβανοί δέχονταν την οικονομική υποστήριξη και από τις δυο πλευρές, αλλά έτρεφαν μεγάλη συμπάθεια για την Αυστροουγγαρία. Για να μη θίξουν την υπερηφάνεια και την ευαισθησία τους και για να μην εξισώνονται με την προπαγάνδα των άλλων δυνάμεων, ο πρόξενος Κραλ προτιμούσε τη διανομή δώρων, αφού τα τοπικά ήθη, κατά τις παρατηρήσεις του, ήταν πιό ανοιχτά και δεκτικά σε αυτό το είδος φιλικών χειρονομιών369.

Ως προς το σχολείο, αυτό το αντιλαμβάνονταν -και έτσι το διεύθυναν- ως ίδρυμα προπαγάνδας με βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους. Στους πρώτους λογίζονταν η προώθηση και η εξάπλωση της αλβανικής γλώσσας, η εισαγωγή ενός ενιαίου αλφαβήτου και η ανάπτυξη της αλβανικής γραφής. Μακροπρόθεσμα, σχεδιαζόταν να μετατραπούν τα σχολεία σε ιδρύματα εθνικής αλβανικής συνείδησης και να προετοιμάζουν εκεί τους μελλοντικούς οπαδούς της εθνικής αλβανικής υπόθεσης -τους επόμενους δασκάλους και παιδαγωγούς των νέων Αλβανών. Οι σχολικές δραστηριότητες διαμορφώνονταν και διευθύνονταν έτσι, ώστε να είναι ενδιαφέρουσες και να κινούν το ενδιαφέρον του ντόπιου πληθυσμού. Η επίβλεψη από τους προστάτες ήταν πολλαπλή, εκ του σύνεγγυς και δίχως παρανοήσεις. Η Βιέννη ενδιαφερόταν για τις μικρότερες λεπτομέρειες: από τον αριθμό των μαθητών, την προέλευση και την κατάσταση τους, έως τη νοοτροπία των γονιών τους, καθώς και όλες τις φήμες και εντυπώσεις για τις οποίες έδινε αφορμή το σχολείο. Η Βιέννη λάμβανε ακριβείς αναφορές για κάθε έναν δάσκαλο, τις δραστηριότητες του πριν έρθει στην Κορυτσά, καθώς και την εκπαίδευση του, τις επιρροές του, τις φιλίες του και τις ανάγκες του. Σε αντίθεση προς την αρκετά ανώνυμη στάση που τηρούσαν στα θρησκευτικά σχολεία, στα συγκεκριμένα οι αυστροούγγροι αντιπρόσωποι ήταν σαφώς παρόντες και φωτογραφίζονταν και με τους δασκάλους και με τους μαθητές. Μέχρι το οριστικό κλείσιμο και των δυο σχολείων, κάθε ημέρα την ένιωθαν ως μια νίκη για τη διαμόρφωση της αλβανικής εθνικής συνείδησης.

Παραπομπές

367 HHStA, PA XIV,  K4, δεσμός Αλβανία, Μοναστήρι XIV/4: 14 Ιανουαρίου 1902.

368 HHStA, PA XIV, K4, δεσμός Αλβανία, XVI/4: Βιέννη, απόφαση αρ. 52, 14 Φεβρουαρίου 1900: αποστολή 1.500 φράγκων - απόφαση αρ. 70, 5 Φεβρουαρίου 1901: η Βιέννη αποστέλλει 1.600 φράγκα. Επίσης, 14 Μαρτίου 1902, αποστολή 2.000 φράγκων μέσω της Τραπέζης Θεσσαλονίκης - 3 Απριλίου 1903, αποστολή 2.000 φράγκων - 8 Μαϊου 1904, αποστολή 2.000 φράγκων.

369 HHStA, PA I, K 473, Μοναστήρι, αναφορά αρ. 19, 6 Απριλίου 1900.

Πηγή: Theodora Toleva, Η επιρροή της Αυστροουγγαρίας στη διαμόρφωση του αλβανικού έθνους, εκδ. Ελληνική Επιτροπή Σπουδών Νοτιοανατολικής Ευρώπης, Αθήνα 2018, σ. 425-428.