Ιστορικά στοιχεία από τον Κώδικα του Ι. Ναού της Παναγίας Ελβασανίου

Ο I. Ναός της Παναγίας στο Ελμπασάν 

Kisha e Shën Mërisë, Elbasan

Παπαστεργίου Δέσποινα

Οι εκκλησιαστικοί κώδικες των ρωμαίικων κοινοτήτων την περίοδο της οθωμανοκρατίας είναι βιβλία κοινοτικής χρήσης και συμβάλλουν στην καταγραφή της τοπικής ιστορίας, αφού μας δίνουν πληροφορίες της θρησκευτικής, εκπαιδευτικής, οικονομικής ζωής και, συχνά, αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά του λαϊκού πολιτισμού των κατοίκων της περιοχής στην οποία αναφέρονται.

''Εν δε το Κώδηκι της εν Ελβασανίω Μητροπολιτικής Εκκλησίας της τιμωμένης επί τη Γεννήσει της Θεοτόκου φαίνεται κατεστρωμένη πράξις του Αχριδών Μεθοδίου υπό χρονολογίαν 1759, δι' ης αποφαίνεται ο ρηθείς, όπως η Εκκλησία Νεοκάστρου (ούτω και σήμερον υπό πολλών και ιδίως εν τη Βλαχική γλώσση καλείται το Ελβασάνιον) ως ούσα απ' αρχής σταυροπηγιακή του θρόνου της Αχρίδος, διατελή και του λοιπού ως τοιαύτη.

Αυτόθι κοίται και άλλη αρχαιοτέρα πράξις υπό χρονολογίαν 1736 δι' ης δηλούται ότι, μεταβάς εις Ελβασάνιον εκ διαταγής του Αρχιεπισκόπου Αχριδών ο Βελεγράδων Μεθόδιος, επιτροπικώς εθεώρησε τον λογαριασμόν της άνω σταυροπηγιακής Εκκλησίας της Παναγίας Νεοκάστρου, επιστατήσας και εις την διά κοινής συνεισφοράς των κατοίκων Χριστιανών Ελβασανίου σύστασιν Σχολής εν αυτή τη πόλει (2).

(2) Από τότε χρονολογείται η Σχολή Ελβασανίου, ην μέχρι σήμερον, φιλοτίμως συνεισφέροντες, διατηρούσιν οι φιλόμουσοι χριστιανοί της πόλεως ταύτης. Ομοιομόρφους σχολάς διατηρούσι και οι κάτοικοι Καββαϊας, Τυρράνων και Δυρραχίου φιλόμουσοι και φιλότιμοι χριστιανοί.'' 

Πηγή: Σύντομος ιστορική περιγραφή της Ιεράς Μητροπόλεως Βελεγραδών και της υπό την πνευματικήν αυτής δικαιοδοσίαν υπαγομένης χώρας / Νύν πρώτον συνταχθείσα και ιδίοις αναλώμασιν εκδοθείσα υπό του Μητροπολίτου Βελεγραδών Ανθίμου Δ. Αλεξούδη. Κέρκυρα, 1868.