Η Νίτσα και η Λάγκα, βλαχοχώρια του Πόγραδετς

 

Βαλαμάρε / Βάλεα Μάρε (η Μεγάλη Κοιλάδα, στα βλάχικα), 

βρίσκεται μεταξύ Νίτσας, Λάγκας και Γκραμπόβας

Μια φορά και έναν καιρό υπήρχε μια βλαχόφωνη Nice la Belle, η οποία, όπως και η γνωστή γαλλική πόλη, σημαίνει Νίκαια η όμορφη... Κοντά της βρίσκεται η δίδυμη αδελφή της, η Λάγκα, γνωστή στα βλάχικα ως Λούνγκα (δηλ. μακρά σε μήκος, από το λατινικό longa).

Η Νίτσα (Νίκαια) και η Λάγκα, βλαχόφωνοι οικισμοί της περιοχής του Πόγραδετς (επαρχία Μόκρας) που αποτελούσαν άλλοτε ακμαίες κωμοπόλεις, ακολούθησαν την τύχη της Μοσχόπολης στην ακμή και την παρακμή, όπως και οι υπόλοιποι ελληνοβλαχικοί οικισμοί της Γκόρας (Γκραμπόβα, Σίπισχα). Λόγω των φυσικών τους θέσεων, προστατεύονταν από τις πιέσεις των Τουρκαλβανών τοπαρχών και φεουδαρχών και κατάφεραν να μετατραπούν σε δυναμικές τοπικές αγορές για την γύρω περιοχή, διατηρώντας μάλιστα επαφές με τα εμπορικά κέντρα της Βαλκανικής και της Ευρώπης.

Μετά την καταστροφή του 1769, οι Βλάχοι της Μόκρας σκόρπισαν στην Αχρίδα, στο Μοναστήρι, στο Πόγραδετς, στο Ελμπασάν, στη Κορυτσά, στα Τίρανα, στο Δυρράχιο, στη Καβάγια κ.ά., όπου δραστηριοποιούνταν ως έμποροι και τεχνίτες και ενίσχυσαν τις πολυάριθμες ελληνοβλαχικές κοινότητες που άκμασαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, αγωνίστηκαν για τον Ελληνισμό και υπήρξαν φορείς του ελληνικού πολιτισμού στους τόπους μετεγκατάστασης.

Η ύπαρξη και η ανάπτυξή τους έως σήμερα, μέσα σε ένα περιβάλλον με αλλόφωνους, αλλογενείς και αλλόθρησκους πληθυσμούς, αναδεικνύει την πολιτιστική υπεροχή του Ελληνισμού που τιμά τις αξίες του διαλόγου, οι οποίες στηρίζουν τον σεβασμό της διαφορετικότητας, την αμοιβαία αποδοχή και την δέσμευση για ειρηνική συνύπαρξη και αλληλοκατανόηση.

Βλάχοι στη Λάγκα 

Ορισμένες σημαντικές προσωπικότητες από τους βλαχόφωνους οικισμούς της Μόκρας:

▪ Από τη Λάγκα ή την Νίτσα καταγόταν ο καθηγητής ελληνικής γλώσσας του Παγκείου Γυμνασίου Κορυτσάς Εφραίμ Γκίνης που γεννήθηκε στο Ελμπασάν και υπερασπίστηκε τα ελληνικά δίκαια έως το τέλος της ζωής του. Από την ίδια οικογένεια προερχόταν και η Σοφία Γκίνη, διευθύντρια (1886 και 1891-1892) του ελληνικού Κεντρικού Παρθεναγωγείου Μοναστηρίου.

▪ Ο παππούς του μεγάλου Μακεδονομάχου της δυτικής Μακεδονίας Αναστασίου Πηχιών, Δαμιανός, καταγόταν από την Σίπισχα και ήταν αρχιμάστορας, ζούσε στη Λάγκα και αργότερα μετακινήθηκε στην Αχρίδα, κοντά στον γιό του Ηλία που ασκούσε το επάγγελμα του ράφτη και είχε ιδιόκτητο σπίτι στην συνοικία του Άνω Βλαχομαχαλά. Ο αδερφός του Αναστάση Πηχιών, Πέτρος, ήταν ο τελευταίος δάσκαλος του ελληνικού σχολείου της Αχρίδας και επίτροπος στην Ι. Μονή του Οσίου Ναούμ Αχρίδας. Κατά τα έτη 1895-1898, διευθύντρια του ελληνικού Κεντρικού Παρθεναγωγείου Μοναστηρίου ήταν η Ελένη Αναστασίου Πηχιών. Ο γιός του Αναστασίου Πηχιών, Φιλόλαος (καπετάν Φιλώτας), ήταν αξιωματικός και οπλαρχηγός του Μακεδονικού αγώνα. Τον Νοέμβριο του 1912, τέθηκε επικεφαλής των ελληνικών δυνάμεων και ήταν ο πρώτος που εισήλθε ως ελευθερωτής στην πόλη της Καστοριάς. Διετέλεσε και δήμαρχος της Καστοριάς.

▪ Στη Λάγκα, όπως προκύπτει από τα ονόματα των μαθητών που φοίτησαν στις ελληνικές σχολές του Μοναστηρίου (1906-1911), ζούσαν και άλλα μέλη της οικογένειας Πηχιών. Εκεί κατοικούσε και ο παπά Κωνσταντίνος Πηχιών που είχε διορισθεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως Κατηχητής της Σπαθίας και περιηγήθηκε κρυφά την περιοχή με την ιδιότητα του Αρχ. Επιτρόπου του μητροπολίτη Δυρραχίου, στον οποίον υπάγονταν εκκλησιαστικώς τα χωριά. Κατηχούσε τους κρυπτοχριστιανούς και τους ενθάρρυνε να κηρύξουν δημόσια την Ορθόδοξη χριστιανική τους πίστη. Αργότερα, χειροτονήθηκαν ιερείς από την Σπαθία, τους οποίους προηγουμένως είχε προετοιμάσει ο παπά Κωνσταντίνος.

▪ Σημαντικός παράγοντας του ελληνισμού της περιοχής υπήρξε ο Τούνης Κοκονέσης από τη Λάγκα. Η οικογένεια Κοκονέση ήταν πολυμελής και βρισκόταν διάσπαρτη σε διάφορους οικισμούς της μητροπολιτικής περιφέρειας Δυρραχίου, Γκοραμόκρας και Σπαθίας, καθώς και στην Άνω Μπελίτσα Αχρίδας και παρά τις, ήδη από δεκαετίες, μηχανορραφίες των προπαγανδών (Αυστριακής και Ρουμανικής που επηρέαζαν και τις Οθωμανικές αρχές), τα μέλη αποτελούσαν στυλοβάτες του Ελληνισμού. Σύμφωνα με αναφορά του Έλληνα Υποπρόξενου Δυρραχίου (1903), η οικογένεια Κοκονέση υπήρξε «εμμένουσα εις τα πάτρια και διά παντός τρόπου εργαζομένη υπέρ των εθνικών συμφερόντων». Διόλου τυχαία, ο διπλωματικός ακόλουθος της Ρουμανίας στη Ρώμη C. Burileanu που περιηγήθηκε την σημερινή Αλβανία (1905) με σκοπό να αποσπάσει τους βλαχόφωνους από τον Ελληνισμό έγραψε: «...Δεν μπορούσα να εξηγήσω ακριβώς το γιατί, αλλά είναι γεγονός ότι η καρδιά μου με συμβούλεψε να μην πάω στη Λάγκα. Είχαμε ήδη δυσαρεστηθεί πικρά με τον Μπαλαμάτση, καθώς μου φάνηκε ότι αυτοί οι οικισμοί [Λάγκα, Νίτσα και Πόγραδετς] δεν αξίζουν περαιτέρω προσπάθεια από μέρους μου… Ήξερα ότι υπήρχε ένα Γκρεκομάνικο κόμμα στη Λάγκα [εννοεί ισχυρή ομάδα κατοίκων που υπερασπιζόταν σθεναρά τα ελληνικά δίκαια] και ως εκ τούτου δεν ένιωθα επιθυμία να την επισκεφτώ...». Σε άλλο σημείο του βιβλίου του, αναφέρεται στους Κοκονέσηδες με τα χειρότερα λόγια, επειδή δεν υπήρχε περίπτωση να καταφέρει να τους προσεταιριστεί. Από την Λάγκα καταγόταν και ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας Δαμιανός (1966), κατά κόσμον Δημήτριος Κοκονέσης.

▪ Από τη Λάγκα είλκε την καταγωγή της και η οικογένεια Γολγότα, απόγονος της οποίας ήταν ο Σπύρος Ευάγγελου Γολγότας που πέρασε στην ιστορία των εικαστικών τεχνών ως ο πρώτος και πιό εξέχων ζωγράφος της πόλης του Δυρραχίου. Το έργο του περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό τοπίων του Δυρραχίου, της επαρχίας Μόκρας, της Μοσχόπολης, της Κορυτσάς και της Δάρδας.

▪ Από τους Βλάχους της Νίτσας προερχόταν και ο παππούς του Δημήτριου Παντελή Πάσχου (γνωστού με το καλλιτεχνικό ‘’ψευδώνυμο’’ Μητρούση Κουτέλη) που υπήρξε οικονομολόγος, δημοφιλής συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφραστής στην Αλβανία. Ο Δημήτριος ήταν εγγονός του Πάσχου (Πασχάλη) Κουτέλη που μετακινήθηκε στο Πόγραδετς. Έπειτα, ο συγκεκριμένος κλάδος μετονομάστηκε σε Πάσχου από το όνομα του προγόνου τους. Στη Νίτσα υπάρχει μέχρι σήμερα το επώνυμο Κουτέλης.

Η οικογένεια του Νικόλα Κουτέλη από την Νίτσα, 1930-35.

Στο Πόγραδετς συναντάμε έως σήμερα γνωστά επώνυμα οικογενειών της Νίτσας (Βερούση, Γκίνη, Σεφέρη κ.α.) και της Σίπισχας (Πικιώνη κ.α.), καθώς και άλλων βλάχικων οικισμών (Λάγκα, Μοσχόπολη, Ρεμένι κ.α.), οι οποίες σχημάτισαν από παλιά μια χριστιανική συνοικία, γύρω από την εκκλησία τους που ήταν αφιερωμένη στη Παναγία. Στην ίδια πόλη υπάρχει κοινός τάφος τεσσάρων Ελλήνων πεσόντων από τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο του '40. Στη μαρμάρινη πλάκα αναφέρεται στα ελληνικά ότι «τα οστά περισυλλέχθηκαν και ενταφιάστηκαν από τους χριστιανούς του Πόγραδετς».

Ο παπά Γιώργης Ντέλιος από τη Νίτσα, η πρεσβυτέρα Σοφία και η κόρη τους Θεοδώρα. 

Η Θεοδώρα Ντέλιου Μέγκρη διέσωσε και βιβλία (εκδόσεις του 1903) από 

το ελληνικό δημοτικό σχολείο της Νίτσας.

Κι όλα αυτά, πράγματι αποτελούν προορισμούς που μπορούμε να ταξιδέψουμε για να αφομοιώσουμε εμπειρία και γνώση. Υπάρχει, όμως, κι ένα ταξίδι στο χρόνο, μέσα από τις εικόνες των παλιών σπιτιών της Νίτσας που εκπέμπουν μια διαχρονική κομψότητα και μια αίσθηση μυστηρίου. Τα σπίτια αυτά που κρύβουν μέσα τους παλιές ιστορίες και μυστικά, εμπεριέχουν και ένα μεγάλο παράπονο για το ένδοξο παρελθόν που σε πονάει και που σχεδόν έχει ξεχαστεί. Ταυτόχρονα, όμως, αυτός ο θησαυρός αποτελεί εφαλτήριο για το αύριο. Είναι κληρονομιά που πρέπει να προστατευτεί από όλους μας και να μεταφερθεί στη νέα γενιά, μαζί με την οικοδόμηση της ιστορικής γνώσης και αυτογνωσίας. Και όπως γράφει ο Καζαντζάκης: «Το πρώτο μας χρέος εκτελώντας την θητεία μας στην ράτσα, είναι να νοιώθουμε μέσα μας τους προγόνους».

Το φωτογραφικό υλικό που παρατίθεται, προέρχεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Βλάχων Νίτσας (Shoqata Kulturore Nica Vllahe). Ιδιαίτερες ευχαριστίες στον Μενέλαο Μπεν Βρέτο για την πολύτιμη συνεισφορά του!

Οικία Ιωσήφ Γκίνη (Josif Gjini)

Οικία Πέτρου Κουτέλη (Petro Kuteli)

Οικία Αιμίλιου Βίτου (Emilio Vito / Vitollari)

Οικία Βερόνικου Σπύρου (Veronik Spiro / Spirollari)

Οικία Βασίλη Σιμάκου (Vasil Simaku)

Οικία Νικόλα Μπούλη (Nikolla Bulli)

Οικία Γρηγόρη (Γκούρη) Τάνη (Guri Tanellari)

Οικία Χρηστάκη Μάρα (Kristaq Mara)

Οικία Πέτρου Παππά (Petro Pappa)

Οικία Αλέξη Τρούση (Alex Trushi)

Οικία Πέτρου Τάνη (Petro Tanellari)

Οικία Τούντση Βερούση (Tunci Verushi)

Οικία Ναούμ Μέγκρη (Naum Mengri)

Οικία Χρηστάκη Σεφέρη (Kristaq Seferi)

Οικία Κωνσταντίνου Μέγκρη (Kostandin Mengri)

Οικία Μηνά Μέγκρη (Mina Mengri)

Οικία Βασίλη Σπύρου (Vasil Spiro / Spirollari

Δέσποινα Παπαστεργίου

vlahofonoi@gmail.com

Ο Διονύσιος Πύρρος από την Καστανιά, ιστορικό βλαχοχώρι της Πίνδου

 

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Ο αρχιμανδρίτης Διονύσιος Πύρρος (1777-1853) είναι η μοναδική περίπτωση κληρικού που υπηρέτησε την Επανάσταση του 1821 ως αγωνιστής, ως ιατρός, ως θεολόγος και ιεροκήρυκας, ως δάσκαλος των ελληνόπουλων σε μαθήματα γεωγραφίας, φυσικής και χημείας και ως τεχνοκράτης, εισαγαγών στην επαναστατημένη Ελλάδα την τεχνογνωσία της κατασκευής χαρτιού και επιχειρήσαντος το 1827 να εγκαταστήσει το πρώτο χαρτοποιείο στον Μυστρά και μετά κοντά στο Άργος. Ο πολυτάλαντος αυτός κληρικός ήταν εκείνος, που το 1818 τύπωσε Φαρμακοποιία, στηριγμένη στο έργο του καθηγητού του στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Παβίας Λουίτζι-Γκασπάρο Μπρουνιατέλι (1761-1818). Όπως γράφει ο Δημ. Καραμπερόπουλος, το συγκεκριμένο βιβλίο του Πύρρου, «πρέπει να θεωρείται ως η πρώτη ελληνική Φαρμακοποιία». (Δημ. Καραμπερόπουλου «Η ιατρική ευρωπαϊκή γνώση στον Ελληνικό χώρο 1745-1821», Εκδ. Σταμούλη, Αθήνα, 2003, σελ. 292).

Ο Πύρρος γεννήθηκε στην Καστανιά Καλαμπάκας και εκάρη μοναχός στην ονομαστή Μονή Μεταμορφώσεως Μετεώρων. Στα Τρίκαλα Θεσσαλίας διδάχθηκε τα της ελληνικής γλώσσας και τα πρώτα μαθηματικά και στη συνέχεια μαθήτευσε στη Σχολή του Τυρνάβου, όπου δίδασκε ο επιφανής του Γένους ιερέας και διδάσκαλος Ιωάννης Δημητριάδης – Πέζαρος, που διακρινόταν για την κατά κόσμο σοφία του, τη λιτότητα του βίου του, και την έμπρακτη αγάπη και στοργή του στους άπορους μαθητές του.

Συνέχισε τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη, όπου χειροτονήθηκε διάκονος και στη συνέχεια ιερέας, λαβών αργότερα και το οφίκιο του Αρχιμανδρίτη. Αφού δίδαξε για λίγο στη Χίο μετέβη στην Ιταλία, όπου το 1813 στο Πανεπιστήμιο της Παβίας έλαβε το πτυχίο της ιατρικής σχολής και παράλληλα της φιλοσοφίας. Στη συνέχεια παρακολούθησε μαθήματα θετικών επιστημών σε Πανεπιστήμια της Ιταλίας και της Αυστρίας και εξασκήθηκε στην χειρουργική στο νοσοκομείο του Αγίου Αμβροσίου, στο Μιλάνο. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και παράλληλα με το λειτούργημα του ιατρού που ασκούσε του ανετέθησαν από το Πατριαρχείο καθήκοντα ιεροκήρυκος.

Στις 6 Απριλίου 1821, λίγες ημέρες πριν να εκτελεσθούν ο Άγιος Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, οι άλλοι Αρχιερείς, οι πρόκριτοι και αρχίσει η σφαγή των Ελλήνων στην Βασιλεύουσα ο Πύρρος, με την βοήθεια Τούρκου που εκείνος είχε θεραπεύσει, διέφυγε στο Άγιον Όρος. Εκεί έφτιαξε για τους σε επαναστατική έξαρση μοναχούς πυρίτιδα και επιχείρησε ανεπιτυχώς να κατασκευάσει δρύινα κανόνια με σιδερένια τσέρκια. Στη συνέχεια έφυγε από τον Αθω και έλαβε ενεργό μέρος στην Επανάσταση του, ως ιατρός μαχητών και αμάχων και ως ιεροκήρυκας, εμψυχώνων τους Έλληνες στον αγώνα τους. (Βλ. σχ. φυλλάδιο – βιογραφία του Διονυσίου Πύρρου του Θετταλού Μορφωτικού Συλλόγου Καστανιάς «Ο Στίνος», σελ. 4).

Οι Βαυαροί φέρθηκαν εχθρικά προς τον Πύρρο. Όπως γράφει ο ίδιος, για να τυπώσει τη Βοτανική του έκαμε δική του λιθογραφία, επειδή οι Βαυαροί «όντες φθονεροί τότε δεν με άφηνον να την τυπώσω. Πολλά έπαθον απ’ αυτούς έως ότου να την τυπώσω…» (Διονυσίου Πύρρου «Φαρμακοποιία», εισαγωγή εις επανέκδοση πρωτοτύπου εκδόσεως του 1818, Αθήνα, 1973). Από αντιπάθεια των Βαυαρών ο λόγιος αρχιμανδρίτης και ιατρός έμεινε έξω από την καθηγεσία στη συσταθείσα το 1837 Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ήταν από τα ιδρυτικά μέλη και πρώτος πρόεδρος της «εν Αθήναις Ιατρικής Εταιρείας», που ιδρύθηκε το 1835 και «κατέστη η μήτηρ» της εν λόγω Σχολής.

Αφιέρωμα στη μνήμη του Τάκη Μουσαφίρη

Τάκης Μουσαφίρης και Δημήτρης Μητροπάνος

Σπάνιες πληροφορίες που έδωσε ο ίδιος σε συνέντευξή του στο Τρίτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας - Η πορεία του από την Ήπειρο στην Αθήνα, τα μεγάλα τραγούδια και οι συνεργασίες που έγραψαν ιστορία στο ελληνικό τραγούδι

Ένας από τους μεγαλύτερους λαϊκούς συνθέτες και στιχουργούς μας, ο Τάκης Μουσαφίρης έφυγε από τη ζωή, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό.

Ηπειρώτης, συγκεκριμένα Γιαννιώτης στην καταγωγή, έγραψε εκατοντάδες τραγούδια που έγιναν τεράστιες επιτυχίες. Ιδιαίτερα από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 ως και τη δεκαετία του ’90, τα σουξέ του διαδέχονταν το ένα το άλλο. Σε αυτά, θα αναφερθούμε στο τέλος του σημερινού άρθρου.

Στις 31/5/1987, ο Τάκης Μουσαφίρης έδωσε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του, στον Γιώργη Έξαρχο, για το Γ’ Πρόγραμμα της ΕΡΤ, που είχε τότε διευθυντή τον Κυριάκο Σφέτσα.

Τη συνέντευξη αυτή, παραθέτει αυτούσια ο Γιώργος Έξαρχος στο βιβλίο του «ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΒΛΑΧΟΙ (ΑΡΜΑΝΟΙ)», ΤΟΜΟΣ Α’, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ 2001. Θα παραθέσουμε τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της, χρησιμοποιώντας, ως επί το πλείστον γ’ ενικό πρόσωπο.

Ο Τάκης Μουσαφίρης, ήταν γέννημα-θρέμμα της Ηπείρου, συγκεκριμένα του νομού Ιωαννίνων. Οι γονείς του είχαν γεννηθεί σε δύο χωριά που έδωσαν, ανάμεσα στους άλλους, δύο πρωθυπουργούς στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, ο πατέρας του είχε γεννηθεί στους Καλαρρύτες, απ’ όπου καταγόταν ο σπουδαίος ιστορικός και πολιτικός Σπυρίδων Λάμπρος και η μητέρα του, από το Συρράκο, γενέτειρα του Ιωάννη Κωλέττη.

Για την ιστορία, οι Καλαρρύτες είναι τόπος καταγωγής του ιδρυτή του οίκου Bvlgari, Σωτήρη Βούλγαρη, ενώ το Συρράκο, είναι γενέτειρα του σπουδαίου ποιητή Κώστα Κρυστάλλη, που έφυγε νεότατος (1868-1894).

Και τα δύο, είναι βλαχόφωνα χωριά. Ο Τάκης Μουσαφίρης, Βλάχος στην καταγωγή, επηρεάστηκε όπως είπε κι ο ίδιος στον Γιώργο Έξαρχο, στα τραγούδια του από τη βλάχικη παράδοση.

Ο πατέρας του έπαιζε κιθάρα και βιολί και η μητέρα του μαντολίνο. Ο Τάκης Μουσαφίρης, είχε ακόμα μια αδερφή.

Όσο για τα παιδικά του χρόνια; Ας δούμε τι είπε ο ίδιος «Κοιτάχτε να δείτε, έζησα στα Γιάννινα, σε μια αποκλεισμένη επαρχία. Εκεί μεγάλωσα, εκεί τέλειωσα το σχολείο και ύστερα ήρθα στην Αθήνα. Αυτό είχε σαν αντίκτυπο και αποτέλεσμα τα τραγούδια της μοναξιάς, της απομόνωσης κτλ., τα οποία βγήκαν από αυτόν τον χώρο».

Όσο για τις επιρροές του; Τα καλοκαίρια πήγαινε στους Καλαρρύτες, όπου άκουγε βλάχικα τραγούδια. Κι από το γειτονικό με την Ήπειρο Ιόνιο και τις καντάδες, είχε επηρεαστεί ο Τάκης Μουσαφίρης. Και ακόμα, έλεγε ο ίδιος:

«Έχω μεγαλώσει σε συνοικισμό. Γύρω μου ήσαν πρόσφυγες. Τα τραγούδια τους άκουγα. Όταν ήμουνα μικρό παιδί, μόνο τέτοια τραγούδια παιζόντουσαν (τραγούδια των προσφύγων) και όλα αυτά τα πράγματα ακουγόντουσαν στα καφενεδάκια και στη γειτονιά μου. Όλα αυτά με έχουν επηρεάσει».

Στο σπίτι του, οι γονείς του έπαιζαν μουσική. Την πρώτη του μελωδία, τη «σκάρωσε» στα εφτά του χρόνια, πηγαίνοντας με το άλογο (!), από τα Γιάννενα στους Καλαρρύτες.

Των Βλάχων οι κοινότητες γράφουν τη δική τους Ιστορία

Ξένοι περιηγητές του 19ου αιώνα αναφέρουν με έκπληξη ότι είδαν στα βλάχικα χωριά, 

όπως το εικονιζόμενο Νυμφαίο, σχολεία και πλούσιες βιβλιοθήκες

Θοδωρής Αθανασιάδης

Κρεμασμένα θαρρείς στα ψηλότερα σημεία των βουνών, αγκαλιά με τα δάση και τα γάργαρα νερά, αλλά και τα αλπικά βοσκοτόπια, τα βλάχικα χωριά της Ελλάδας μετρούν τους αιώνες με τον δικό τους τρόπο.

Είναι ίσως οι πλέον παρεξηγημένοι Ελληνες, καθώς η λέξη «βλάχος» φέρνει στον νου του συγχρόνου και επιδερμικά μορφωμένου Νεοέλληνα κάποιον άξεστο ορεσίβιο που δεν ξέρει καλά - καλά να γράψει το όνομά του και ζει τον περισσότερο καιρό με τα πρόβατα στα απάτητα βουνά!

Είναι πολύ λίγοι αυτοί που γνωρίζουν πως οι βλάχικες κοινότητες της Ελλάδας ήταν από τα πιο πλούσιες, ακμάζουσες και πιο εξελιγμένες σε όλη την τουρκοκρατούμενη Βαλκανική χερσόνησο μέχρι και τον Μεσοπόλεμο. Μάλιστα, οι ξένοι περιηγητές του 18ου και 19ου αιώνα αναφέρουν με θαυμασμό και έκπληξη στα γραπτά τους ότι είδαν δίπατα και τρίπατα σπίτια, σχολεία με δεκάδες μαθητές, πλούσιες βιβλιοθήκες και κοινωνική ζωή που σε κάποιες περιπτώσεις ήταν συγκρίσιμη μόνο με αυτήν των ευρωπαϊκών πόλεων.

Περήφανοι Βλάχοι

Οι Βλάχοι ήταν πάντα σκληροτράχηλοι ορεσίβιοι, αλλά και πνεύματα ανήσυχα. Διακρίθηκαν με ό,τι καταπιάστηκαν και αποδείχθηκαν σπουδαίοι έμποροι, άξιοι δουλευτάδες, εξαιρετικοί τεχνίτες, ενώ πολλοί από αυτούς είχαν σπουδάσει στα καλύτερά πανεπιστήμια της Ευρώπης!

Οπως και οι Σαρακατσάνοι, οι Βλάχοι ήταν νομάδες κτηνοτρόφοι που οδηγούσαν τα κοπάδια τους όπου υπήρχαν πλούσια βοσκοτόπια. Το καλοκαίρι στα βουνά, σε συγκεκριμένες περιοχές και τον χειμώνα στα χειμαδιά στις πεδιάδες. Παράλληλα όμως είχαν και μόνιμη κατοικία.

Η διαφορά με τους Σαρακατσάνους, που μιλούσαν μόνο ελληνικά, είναι ότι οι Βλάχοι μιλούσαν ελληνικά, αλλά και το δικό τους γλωσσικό ιδίωμα που έχει μεν λατινικές ρίζες, αλλά χρησιμοποιεί ωστόσο και πάρα πολλές αρχαιοελληνικές και ελληνικές λέξεις (ίσως περισσότερο από το 50%). Τα βλάχικα κατατάσσονται από τους γλωσσολόγους στις λεγόμενες «νεολατινικές γλώσσες» που στηρίχθηκαν στη «λαϊκή λατινική».

Καίρια ερωτήματα για το «αλφάβητο» των Βλάχικων...

Συνεχίζοντας τον διάλογο σχετικά με την απόπειρα γραπτής αποτύπωσης της «Βλάχικης Γλώσσας», ο οποίος έχει λάβει πανελλήνιες προεκτάσεις, η εκπαιδευτικός Λίτσα Αναστασίου και ο υποστράτηγος ε.α. Μιλτιάδης Πιτούλης, με κοινή επιστολή τους απαντούν στον εκδότη Σταύρο Τάχη με αφορμή το σχετικό εξώδικο που έστειλε προς τον «Π.Λ.». Aναφέρουν δε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Είδαμε χωρίς έκπληξη το εξώδικο - απάντηση της εκδοτικής εταιρείας που έχει εκδώσει την μέθοδο της εκμάθησης των βλάχικων, η έκπληξη θα ήταν να υπήρχαν και απαντήσεις επί της ουσίας στα ερωτήματα που τέθηκαν με το άρθρο που δημοσιεύτηκε στον «Πρωϊνό Λόγο»14/01/2021 καθώς και με τις επιστολές αναγνωστών στον ενδιαφέροντα και ουσιαστικό διάλογο που ξεκίνησε η εφημερίδα σας για τα βλάχικα.

Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να είχαμε και απαντήσεις στις πολύ καίριες ερωτήσεις οι οποίες τέθηκαν από τον παλιό δημοσιογράφο καταγόμενο από την Αετομηλίτσα κ. Χρήστο Καρανίκα και για τις χρηματοδοτήσεις της πολυέξοδης διαφημιστικής καμπάνιας όπως ανέφερε, η οποία σύμφωνα με πληροφορίες φίλων έφτασε μέχρι την γερμανική «Ντόϋτσε Βέλε» (DW) και την γαλλική «Le Monde»!

Προσωπικά εάν ο εκδοτικός οίκος ταυτίζεται με τον συγγραφέα κ. Θωμά Τάχη δεν μας ενοχλεί, ίσως αυτό να βοηθούσε να λάβουμε απαντήσεις στα ερωτήματα που βρίσκονται στα χείλη πολλών και έχουμε λάβει και πολλά μηνύματα:

- Ποιος, με ποια εμπειρία και σε ποιο εργαστήριο κατασκεύασε το αλφάβητο στο οποίο στηρίχτηκε η μέθοδος της εκμάθησης των βλάχικων του κ. Τάχη; Αυτά δεν είχε κάνει και η ρουμάνικη προπαγάνδα πριν από έναν και πλέον αιώνα;

- Είναι δυνατόν ο οποιοσδήποτε φιλόλογος να κατασκευάζει αλφάβητο και να εγγραμματίζει μια προφορική «γλώσσα» αν παραδεχτούμε ότι τα βλάχικα είναι αυτόνομη γλώσσα γιατί κατά τις αρχές της εθνολογίας και ανθρωπολογίας αυτόνομη θεωρείται για μια φυλή ή λαό η θρησκευτική, η πολιτική και η εμπορική του γλώσσα και όχι οι τυχόν ξένες λέξεις που χρησιμοποιεί;

- Με ποια πιστοποίηση, με ποιους τίτλους σπουδών που να εγγυώνται το αποτέλεσμα και με ποιο δικαίωμα αποφασίζει κάποιος να εισάγει ξένες λέξεις ακόμα και στο ιδίωμα του χωριού του; Όλοι γνωρίζουμε ότι ο χαρακτηρισμός ενός γλωσσικού κώδικα ως γλώσσα αυτόνομη είναι και πολιτική απόφαση!

-Ο συγγραφέας του βιβλίου, εάν πραγματικά ενδιαφέρεται για την διάσωση των βλάχικων, ήδη δεν έπρεπε να έχει διευκρινίσει αυτά τα απλά πράγματα λύνοντας τις απορίες πριν καν αρχίσει την διαφήμιση ενός ομολογουμένως καλοφτιαγμένου ελκυστικού βιβλίου με το οποίο στην ουσία προχωρούν στον εγγραμματισμό των βλάχικων χωρίς την συμμετοχή της συντριπτικής πλειοψηφίας των Συλλόγων Βλάχων; Η πρωτοβουλία ελάχιστων Συλλόγων σε επίπεδο 120 και πλέον Συλλόγων Βλάχων πανελληνίως είναι αμελητέα αλλά ταυτόχρονα είναι και περίεργη όταν φαίνεται να επικροτείται κυρίως από άτομα του εξωτερικού.

Βλαχόφωνος Ελληνισμός: Προσφορά και σκόπιμη αμφισβήτηση - Του Αντώνη Μπέζα

Βλάχοι της Σμίξης Γρεβενών

Οι θεωρίες περί ξεχωριστής εθνικότητας των Βλάχων στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη αποδείχτηκε ότι δεν είχαν καμία επιστημονική βάση και τις καλλιεργούσαν «στρατευμένοι» επιστήμονες

Η συμπλήρωση των 200 χρόνων από την εθνική παλιγγενεσία με τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, ξαναφέρνει στο προσκήνιο το ιστορικά αποδεδειγμένο γεγονός πως για ό,τι σοβαρό μπορεί να υπερηφανευθεί ο Ελληνισμός, την εκπαιδευτική, οικονομική ή επαναστατική δραστηριότητα, τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα έως την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αυτό οφείλεται σε καθοριστικό βαθμό στην ουσιαστική συμβολή των Βλάχων.

Από τις τάξεις τους προήλθε μεγάλο μέρος των Ορθόδοξων ιεραρχών, των δασκάλων και λογίων, των πολεμιστών του γένους στην Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία αλλά και πλήθος από εμποροβιοτέχνες που στελέχωσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες των αστικών κέντρων της νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Παρόλα αυτά, μια σειρά από θέματα έχουν προκύψει κατά καιρούς από τα οποία θα εστιάσω στα τρία σοβαρότερα: Στην καταγωγή των Βλάχων και την ταυτότητά τους, τη λατινοφωνία τους και τον πολιτισμός τους.

Η καταγωγή και ταυτότητα των Βλάχων

Οι Βλάχοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία αυτοπροσδιορίζονται ως Έλληνες.

«Στράτευση» επιστημόνων και ερωτήματα για το «Βλάχικο»...

• Κύριε Διευθυντά,

Συγχαρητήρια για το γεγονός ότι αναδεικνύετε προς συζήτηση το βλάχικο θέμα. Προσωπικά θεωρώ ότι υφίσταται ακόμα βλάχικο ζήτημα και έχω αρθρογραφήσει σχετικά και επανειλημμένα. Καταρχάς συμφωνώ με τις ανησυχίες που έχουν διατυπωθεί από τους Λίτσα Αναστασίου και Μιλτιάδη Πιτούλη στην επιστολή τους στην εφημερίδα σας. Θεωρώ ότι οι ανησυχίες δεν πρέπει να απαξιώνονται, ιδιαίτερα από επιστήμονες. Θα σας «ενοχλήσω» με δύο σημειώματά μου, τα οποία αποστέλλω σε δυο δόσεις για να μην κουράσουν τον αναγνώστη. Έρχομαι στο πρώτο μου σημείωμα.

• Η προσφορά των επιστημόνων στα βλαχολογικά θέματα είναι ιδιαίτερα σημαντική και όπως μας είπε σωστά ο μακαρίτης καθηγητής Γλωσσολογίας στο ΑΠΘ, Νίκος Κατσάνης, από τη 10ετία του 70 και μετά έχουν γίνει πολλές μελέτες σε υψηλό επιστημονικό επίπεδο (διδακτορικά, μεταπτυχιακά, μελέτες, βιβλία κλπ).

Είναι προφανές ότι όλοι οι επιστήμονες παγκοσμίως δεν πρέπει να είναι «στρατευμένοι» στο πλευρό ιδεολογιών, πολιτικών συστημάτων, δογμάτων κ.ά. Αν μελετήσουμε, όμως, προσεκτικά εργασίες κάποιων επιστημόνων, δυστυχώς θα διαπιστώσουμε τέτοιου είδους «στρατεύσεις». Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος σας παραθέτω μερικά παραδείγματα από το βλάχικο θέμα:

Ο γνωστός ποιητής Κ. Κρυστάλλης στο βιβλίο του με τον τίτλο «Οι Βλάχοι της Πίνδου», εκδόσεις Δαμιανός, γράφει στη σελίδα 191: «...ο Γερμανός κ. G. Weigand, καθηγητής εν Λειψία, περιηγηθείς τους Βλάχους της Πίνδου, αλλά μισθωτός της ρουμανικής προπαγάνδας...».

Ο βαλκανολόγος-ρομανιστής, Αχιλλέας Λαζάρου, γράφει πολλές φορές στο τετράτομό του «Ελληνισμός και Λαοί της ΝΑ Ευρώπης» ότι ο G. Weigand χρηματοδοτείτο από τις Ρουμανικές κυβερνήσεις. Ως αποδεικτικό στοιχείο αναφέρει ρουμανικές εγκυκλοπαίδειες. Ενδεικτικά αναφέρω τον τόμο Β', σελ. 94: «Μεταξύ αυτών (ενν. οργάνων της ρουμανικής προπαγάνδας) αναφέρεται και ο Γερμανός G. Weigand, καθηγητής του πανεπιστημίου της Λειψίας, μνημονευόμενος και σε εγκυκλοπαίδειες (σημ. 137) της Ρουμανίας για τις χρηματοδοτήσεις από τις ρουμανικές κυβερνήσεις. [σημ. 137: βλ εγκυκλοπαίδειες: Diaconovich III, 1246, Minerva, 963, Predescu, 916]...».

Η πικρή αλήθεια για τη βλάχικη γλώσσα - Του Γιάννη Τσιαμήτρου

Γραμμουστιάνες. Γάμος της οικογένειας Φράστανλη, Ροδολίβος Σερρών.

Εσύ που παλιά κυριαρχούσες στους λόγγους, στα τσαΐρια στα βουνά, στις στρούγκες, στα μπατζιά, στις κασερίες, στις αυλές των σπιτιών, στα λιθόστρωτα καλντερίμια των παζαριών, στα πολυπληθή φαλκάρια από τα χειμαδιά στο ξεκαλοκαίριασμα και αντίθετα, στις βλαχόστρατες με τους κιρατζήδες με τ’ άλογα και τα μουλάρια από τη Πίνδο μέχρι τα Βαλκάνια, ‘τας Ευρώπας’ και ‘ως πέρα από τη Μαύρη Θάλασσα’ (νάπαρτι ντι Μάρε Λάϊ).

Εσύ που αντηχούσες πότε άγρια, πότε γλυκά, πότε συμβουλευτικά και πότε πειραχτικά στους καφενέδες, στις πλατείες και στα μαγαζιά (σαμαράδικα, ραφτάδικα, παντοπωλεία, τσαρουχάδικα, αργυροχρυσοχοΐα, χάνια κλπ), βγαίνοντας με καθαρότητα, δύναμη και διαύγεια από τα λαρύγγια των φτωχών και πλούσιων αστών, εμπόρων, εργατών, υπαλλήλων κ.ά. Αρμάνων/Βλάχων.

Εσύ που είχες τη τιμητική σου στα τραγούδια (κ΄.ντιτσι), στους χορούς (τζιόκουρι), στους γάμους (νούμτα) και στα πανηγύρια των βλαχοχωριών και μεγάλων ‘βλαχοκώμων’ της Πίνδου, του Ολύμπου, του Βερμίου, του Καϊμακτσαλάν κλπ, όπως το Μέτσοβο, το Συράκο, το Γαρδίκι, η Τζούρτζια, η Κλεισούρα, το Νυμφαίο, η Σαμαρίνα, το Περιβόλι, η Σμίξη, η Αβδέλλα, το Σέλι, το Ξηρολίβαδο, το Λιβάδι, τα Μεγάλα Λιβάδια, το Χιονοχώρι, ο Αϊλιάς κλπ, αλλά και όλων των μεγάλων πόλεων της Ηπείρου, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας στις χειμωνιάτικες εκδηλώσεις του Δωδεκαημέρου και της Αποκριάς.

Εσένα που περίμεναν με μεγάλη προσμονή να ακούσουν τα μικρά παιδιά (φιτσιόρλι) με αγαλλίαση και ευχαρίστηση, εκφρασμένη από το στόμα του παππού (αφεντημάρι) και της γιαγιάς (μαναμάρι) στην διήγηση των συναρπαστικών παραμυθιών και ιστοριών με μάγισσες και δράκους, τα βράδια στο τζάκι το χειμώνα και τις φωτιές το καλοκαίρι στο βουνό.

100 χρόνια από τον θάνατο του Δημήτριου Μπατζιοτέλη από τη Σμίξη Γρεβενών

Δημήτριος Αστ. Μπατζιοτέλης

ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΩΣ ΕΛΑΧΙΣΤΟΣ ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ Η ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΠΡΟΤΟΜΗΣ ΤΟΥ ΣΤΗ ΣΜΙΞΗ

Γράφει ο Απόστολος Γ. Νούσιας

Ιατρός, Αντιπρόεδρος Συλλόγου Σμιξιωτών

Ανατρέχοντας σε αρχειακά τεύχη της εφημερίδας  μας, παρατήρησα ότι αρκετοί ήταν οι συμπατριώτες  μας που γράψανε λίγα λόγια για τη δράση και τη  ζωή του ανθυπολοχαγού Δημητρίου Μπατζιοτέλη.  Είτε με περισσότερες, είτε με λιγότερες  λεπτομέρειες, όλα τα άρθρα καταλήγουν με την  υπόμνηση ότι πρέπει να τιμηθεί, λόγω της σπουδαίας του στρατιωτικής καριέρας και του γενναίου θανάτου του, στη γενέτειρά του τη Σμίξη.

Ο Δημήτριος (Μητρολιάς) Μπατζιοτέλης, γιος του Αστέριου (Γούσιου) Μπατζιοτέγου από τον πρώτο του γάμο, γεννήθηκε το 1884 σύμφωνα με τον πρώτο εκλογικό κατάλογο της Σμίξης του 1914. Ακολουθώντας το ρεύμα της εποχής και επηρεασμένος από τις συνθήκες που επικρατούσαν στις αρχές του 20ου αιώνα, μεταναστεύει στην Αμερική μαζί με τη σύζυγο του Ευαγγελία Μπασδέκη και τη μικρή τους κόρη Ελένη το 1910. 

Τα ονόματα τους, έστω και ελαφρώς παραφθαρμένα (Matzotelos Dimitrios, Matzotelos Evaggelia, Matzotelos Eleni), τα βρίσκουμε στα αρχεία του Ellis Island, όπου δήλωσαν σαν τελευταίο τόπο κατοικίας τους τη Λάρισα και ταξίδεψαν με το πλοίο Themistocles. Με την κήρυξη του 1ου Βαλκανικού Πολέμου, το 1912, χιλιάδες μετανάστες απάντησαν θετικά στο κάλεσμα που τους έκανε η πατρίδα και γύρισαν ως εθελοντές να καταταχτούν και να πολεμήσουν. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Δημήτριος Μπατζιοτέλης, όπου γύρισε από την Αμερική μαζί με την οικογένεια του. Η ένδοξη στρατιωτική του δράση ξεκίνησε στο βορειοηπειρωτικό μέτωπο και την απελευθέρωση της Πρεμετής το 1913 όπου μπήκε επικεφαλής σώματος, συνεχίστηκε με τον αγώνα εναντίον των Βουλγάρων στο 2ο Βαλκανικό και 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο και τερμάτισε στη Μικρά Ασία απέναντι στον Τουρκικό Στρατό. 

Το Υπόμνηνα και το Ψήφισμα της Λιούντζης και της Ζαγοριάς προς την Συνδιάσκεψη της Ειρήνης του 1913

Παρακάτω σας παραθέτουμε απλοποιημένα στη νεοελληνική γλώσσα, δύο σπάνια ιστορικά έγγραφα. Το Υπόμνημα και το Ψήφισμα των ιστορικών περιοχών της Λιούντζης και της Ζαγοριάς προς την Πρεσβευτική Διάσκεψη του Λονδίνου το 1913. Αξίζει να αναφερθεί η καταλυτική και γενναία συμμετοχή τους στους ηρωικούς αγώνες και στην κοινωνική ανόρθωση στην ιστορική ολότητα της Ηπείρου, όπως επίσης να γίνει ευρέως γνωστό το ένθερμο πατριωτικό τους συναίσθημα.

Το υπόμνημα

16 Ιουνίου 1913

«Εξοχότατε,

Κάνοντας χρήση του δικαιώματος κάθε λαού να εκφράσει τη γνώμη του, όταν διακυβεύεται το πολιτικό του μέλλον, λαμβάνομε την τιμή να υποβάλουμε προς στην Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη, δια της μεσολάβησης της εξοχότητάς σας, το ακόλουθο σημείωμα και τις σκέψεις τις οποίες αυτό μας γεννά. Με πνεύμα αυστηρής δικαιοσύνης αυτές οι σκέψεις να χρησιμεύσουν ως αποδείξεις για τον ορισμό των συνόρων μεταξύ της Ελληνικής Ηπείρου και της Αυτονόμου Αλβανίας, της οποίας η δημιουργία σχεδιάζεται.

Απάντηση των Παμμακεδονικών Ενώσεων Υφηλίου στον κ. Βασίλη Νιτσιάκο

WORLD PAN-MACEDONIAN ASSOCIATIONS

Nina Gatzoulis

Coordinator of the World Pan-Macedonian Associations

Email: ninagatz@comcast.net

Tel: +603-742-0466

28 Ιανουαρίου 2021

Προς κ. Βασίλη Νιτσιάκο

Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Οι Παμμακεδονικές Ενώσεις ανά την Υφήλιο καταδικάζουν απερίφραστα και με κατηγορηματικό τρόπο τις εκφράσεις του κ. Βασίλη Νιτσιάκου στο άρθρο του με τίτλο: «Δικαίωση; Το Μακεδονικό και όλοι εκείνοι οι υπερπατριώτες που φώναζαν». Ποιους εννοεί ο ποιητής; Ποιοι είναι οι «υπερπατριώτες»; …και ποιος είναι αυτός ο κύριος που ονομάζει χλευαστικά και σαρκαστικά «υπερπατριώτες» την πλειοψηφία του ελληνισμού που δεν δέχεται την κατάπτυστη Συμφωνία των Πρεσπών;

Εφ’ όσον ο κ. Νιτσιάκος, όπως λέει είναι επιστημονικά καταρτισμένος σε ότι έγινε αναφορικά με την Μακεδονία, πώς είναι δυνατόν να μην γνωρίζει πως σε μια ευνομούμενη και δημοκρατική πολιτεία η γνώμη της πλειοψηφίας πρέπει να είναι σεβαστή;

Όσο για τους διοργανωτές των συλλαλητηρίων, δηλαδή οι Παμμακεδονικές Ενώσεις ανά τον κόσμο, θέλουμε να υπενθυμίσουμε στον κ. Νιτσιάκο πως είμαστε Έλληνες και πιστεύουμε στην δημοκρατία, χωρίς κομματισμούς, και με ευαισθησία στα δικαιώματά μας τα ιστορικά και τα πολιτισμικά. Θέλουμε η Μακεδονία μας να είναι κληρονομιά των παιδιών, των εγγονών και των δισεγγόνων μας.