Παραδοσιακά παιχνίδια (Τζιόκουρι) στο Ξηρολίβαδο.

Θα μπορούσαν να λεχθούν παρά πολλά, ως εισαγωγή για το θέμα αυτό. Εμείς θα επισημάνουμε τα σπουδαιότερα, εστιαζόμενοι, πρώτιστα, στο γεγονός ότι το παιχνίδι για το παιδί διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση του χαρακτήρα και του ψυχισμού του, ήδη από την βρεφική του ηλικία. 

Το παιχνίδι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα αποτελεί αντικείμενο μελέτης και έρευνας, κυρίως λόγω της επιρροής του στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Οι αρχαιολόγοι κατά τις εργασίες της αναστήλωσης του Παρθενώνα εντόπισαν πάνω από 50 λαξευμένα παιχνίδια στα δάπεδα και τα σκαλιά των ναών της Ακρόπολης. 

Στο παιχνίδι, το παιδί συμπεριφέρεται ως ποιητής, δημιουργεί και πλάθει έναν κόσμο φανταστικό, που τον ξεχωρίζει από την πραγματικότητα. Αυτό γίνονταν περισσότερο στο παρελθόν, ενώ στις μέρες μας δυστυχώς η γοητεία της δημιουργίας αυτοδίδακτου παιχνιδιού από τα παιδιά και το κατ’επέκταση πλάσιμο ενός κόσμου φανταστικού, έχουν αντικατασταθεί από πληθώρα αναλώσιμων πλαστικών αντικειμένων, τα οποία κατευθύνουν στη δημιουργία πλαστικών ονείρων, καθιστώντας έτσι τα παιδιά περισσότερο παθητικά.

Τα παιδιά του πετροπόλεμου στις αλάνες, τα παιδιά που μάτωναν, δημιουργούσαν, έκλαιγαν και γελούσαν (εποχή που την έζησα ως παιδί κι εγώ) έχουν μεταλλαχτεί σήμερα σε παιδιά των video games, των παιδότοπων, των έτοιμων πλαστικών παιχνιδιών, κλπ.

Πιστεύουμε πως, παρά το γεγονός ότι στην σημερινή εποχή τα παιδιά έχουν την δυνατότητα να παίζουν με χιλιάδες αναλώσιμα παιχνίδια (παιδικά δωμάτια έχουν μετατραπεί σε αποθήκες ή νεκροταφεία παιχνιδιών) με παιχνίδια στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, κινητά κλπ, τα παραδοσιακά παιχνίδια του παρελθόντος βοηθούσαν περισσότερο στην έκφραση της φυσικής ελευθερίας των παιδιών, στην σωστότερη ψυχαγωγία (αγωγή ψυχής) και στην μεγαλύτερη παιδαγωγική αξία (Πλάτων, Αριστοτέλης).

Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα στα ομαδικά παιχνίδια με τους κανόνες τους, τη σοβαρότητά τους, την αφοσίωσή τους σε αυτά, την επικοινωνία, το αίσθημα της νίκης ή της ήττας, την άμιλλα, τη χαλιναγώγηση ελατωμμάτων (εγωισμός, σκληρότητα, υπεροψία, επιθετικότητα, κ.α) και την ενίσχυση αρετών, αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης, την αυτογνωσία, την απελευθέρωση εσωτερικών δυνάμεων, κλπ.

Θυμάμαι στην δεκαετία του 60, που παραθερίζαμε στο Ξηρολίβαδο, ακόμα να παίζουμε παραδοσιακά παιχνίδια. Εμείς δημιουργούσαμε τα δικά μας παιχνίδια. Φτιάχναμε μικρές στάνες με μικρά ξύλα, όπου μέσα βάζαμε κουκουνάρια (πρόβατα), μικρά τενεκεδένια καπάκια (κάδους για το γάλα), φορτώναμε (με ‘ξύλα’ και ‘γάλα’) αυτοσχέδια αλογατάκια, φτιαγμένα με ξύλο από πεύκο, φιλοτεχνούσαμε ωραίες βαρκούλες από φλούδα πεύκου, τις οποίες ρίχναμε να πλεύσουν στην ‘Μπάρα’, κυνηγούσαμε πουλιά με αυτοσχέδιες παγίδες και τα βάζαμε σε αυτοσχέδια κλουβιά, επιδιδόμασταν στο άθλημα της πάλης στο τσαΐρι (πάντια) και παρά πολλά άλλα. Τα κορίτσια έφτιαχναν παιχνίδια, που είχαν σχέση με τον νοικοκυριό και γενικά τις γυναικείες δουλειές (πλέξιμο, κέντημα, μαγείρεμα, κούκλες, κλπ). Όλη μας η ζωή ήτανε το παιχνίδι. 

Το παιχνίδι για εμάς ήτανε εσωτερική ανάγκη, όπως το φαγητό και ο αέρας. Ο χρόνος του παιχνιδιού δεν είχε τελειωμό, για μας ο μεσημεριανός ύπνος που μας επέβαλε η μητέρα μας ήταν χαμένος χρόνος. Οι σκέπες των σπιτιών δεν ήταν και ότι το καλύτερο, είχανε τρύπες από πλάγια και όπως ήταν φυσιολογικό ο ήλιος τρύπωνε μέσα στα δωμάτιά μας. Έτσι τα μεσημέρια που έπρεπε να κοιμηθούμε, επειδή δεν είχαμε ρολόι περιμέναμε, (δεν κοιμόμασταν καθόλου σχεδόν) η ακτίνα του ηλίου, που έφεγγε στον τοίχο, πότε θα φτάσει στο καθορισμένο σημείο που έδειχνε (π.χ. 5 η ώρα) για να μας δοθεί η άδεια από την μητέρα μας να βγούμε από το σπίτι. Με τόση μεγάλη ανυπομονησία περιμέναμε το παιχνίδι.

Σε ένα σύντομο σημείωμα, όπως το παρόν, δεν θα περιγράψουμε αναλυτικά και με λεπτομέρειες, για προφανείς λόγους, τα πάρα πολλά παραδοσιακά παιχνίδια, που παίζονταν από τους πατεράδες μας. Απλά θα τα αναφέρουμε και σε ορισμένα θα κάνουμε μια πολύ σύντομη επεξήγηση.

Θα αναφέρουμε και την ονομασία των παιχνιδιών στα ΒΛΑΧΙΚΑ, όπως έχουμε κάνει σε όλα μας τα σημειώματα για όλα τα άλλα θέματα, το έχουμε δε τονίσει επανειλημμένα ότι μας ενδιαφέρει η διατήρηση του προφορικού αυτού γλωσσικού ιδιώματος (όσο και αν κάποιοι μας κατηγορούν για το αντίθετο με ελαφρά τη καρδία). 

Μερικά παιχνίδια που παίζονταν στον μεσοπόλεμο στο Ξηρολίβαδο ήτανε τα εξής:

1. Μπίσκ' (αντάρου μπίσκ' = κάνω μπίσκα). Αυτό παίζονταν με ένα τενεκεδάκι γάλακτος ή κονσερβοκούτι, που το χρησιμοποιούνταν σαν τόπι. Γίνονταν τρύπες (γκούβες) στο έδαφος με μια κεντρική. Το παιχνίδι παίζονταν με 3 -9 άτομα και ένας έκανε την ‘Μάνα’. Σε γενικές ο σκοπός της ‘Μάνας’ ήταν να μπάσει το ‘τόπι’ στην κεντρική τρύπα, ενώ τα υπόλοιπα μέλη να την εμποδίσουν να το κάνει. Το παιχνίδι είχε και άλλους επιμέρους κανόνες.

2. Το λουρί (κουράουα ή κουριάου). Παίζονταν με 2 μέχρι 20 παίχτες. Έδεναν ένα λουρί σε κόμπους (ανουάντι). Οι παίχτες χωρίζονταν σε δύο ομάδες και κάθε παίχτης της ομάδας, που αυτός βρίσκονταν μπροστά, προσπαθούσε, έχοντας το λουρί στο στόμα να το πετάξει όσο πιο μακριά μπορούσε και μετά από το σημείο που έπεφτε το λουρί ‘πηδούσε τριπλούν’. Έτσι έκαναν και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του. Η ομάδα που θα κάλυπτε τα περισσότερα μέτρα, κέρδιζε. Η ομάδα που έχανε κουβαλούσε στην πλάτη τους (λι λιά γκαλαγκ'τ6α) σε απόσταση ίση με εκείνη των νικητών μέχρι την γραμμή αφετηρίας του παιχνιδιού.

3. Καμηλίτσα (Γκαμιλίτσ'). Παιχνίδι σε ανοιχτό χώρο με 2 ομάδες των 6-12 παιχτών. Η ομαδα, που έχανε στο λάχνισμα, ‘στήνονταν’ με τα χέρια στους ώμους, δημιουργώντας έναν κλειστό κύκλο και μια ‘καμπουρωτή καμάρα’ που έμοιαζε με την καμπούρα της καμήλας. Ο αντικειμενικός σκοπός των παιχτών της άλλης ομάδας ήταν να κουβαλήσουν την καμήλα χωρίς η ‘Μάνα΄ της καμήλας να τους χτυπήσει με το λουρί. Εάν η ‘Μάνα’ χτυπούσε κάποιον με το λουρί η επιτιθέμενη ομάδα έχανε. Επίσης, εάν ένας παίχτης της επιτιθέμενης ομάδας, που ήταν καβάλα, γλιστρούσε και ακουμπούσαν τα πόδια του στο έδαφος, η ομάδα του έχανε

4. Οϊνα. Ήταν ένα σπάνιο παιχνίδι, που από ότι γνωρίζουμε παίζονταν μόνο στο Ξηρολίβαδο, με έντονο πολεμικό χαρακτήρα με δεδομένο ότι οι βλάχοι (αρειμάνιοι=αγέρωχοι πολεμιστές) ήταν ανέκαθεν και πολεμικός πληθυσμός, όντας παλιά κλέφτες και αρματολοί αλλά και παλαιότερα πολεμιστές στις λεγεώνες των Ρωμαίων για πολλά χρόνια. Το παιχνίδι ήταν στρατηγικό, επιστημονικό και περίπλοκο και θα το εξηγήσουμε σε ένα από τα επόμενά μας σημειώματα.

Άλλα παιχνίδια ήτανε: Το γκίμπορο, το γκίλιντο, οι κούνιες, η μακριά γαϊδούρα, τα σκαμνάκια, παιχνίδια με τα ζαγκανάρια (ζούνες), με τις κωλοφωτιές (κωλοφέξ), τα λάστιχα- τέγκαλα -ταντς, ο φίτσος, οι μπίλιες,, τα κότσια, το τόπι, ο πετροπόλεμος, κλέφτες και αστυνόμοι, το πάλεμα , η τριάρα και η εννιάρια (πρι μπούκλα ανάλτου = πάνω στην μπούκλα), το τσιλίκ τσομάκ, η τυφλόμυγα, η παπαδίτσα, η σκλέντζα, η κολοκυθιά, το πέταγμα της πέτρας, τα σκλαβάκια (κλεισμένοι = γκλίσιλι), η τραμπάλα, το μπίκο, οι σβούρες, το τόπι, το ξύλινο άλογο, το τζιζ, το κρυφτό, η κουσιάρ', ο πετροπόλεμος, το πάλεμα, κλπ.

                                                                                                 Γιάννης Τσιαμήτρος

                                                                                              εκπ/κός-χοροδιδάσκαλος

* Όσοι αναγνώστες επιθυμούν να διορθώσουν ή να συμπληρώσουν σε ότι γράφουμε το τηλ. μας είναι 6946461136.


Η εισαγωγή του συγκεκριμένου άρθρου βασίζεται στην παρουσίαση (και πρόλογο) του κ. Γιώργου Συνεφάκη (Προέδρου του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσ/νίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’)  του βιβλίου  ''Τότε που παίζαμε... - Λαϊκά παραδοσιακά παιχνίδια του Λιβαδίου Ολύμπου'' του Κώστα Προκόβα.