Δημοτικά τραγούδια των βλαχόφωνων (11)

Του Τσιαμήτρου Γιάννη, 
εκπ/κού, χοροδιδασκάλου. 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ‘ΛΑΟΣ’ Βέροιας στις 27-01-2012

(Συνέχεια από του προηγούμενο)

Στο σημερινό σημείωμα θα ασχοληθούμε με το τραγούδι ‘Του Γκόγκου–Μίσιου’ το οποίο, όπως μας λέει ο Αχ. Λαζάρου, η Παπαζήση- Παπαθεοδώρου έχει ανθολογήσει στην αρωμουνική (βλάχικα) στο βιβλίο της ‘Tα τραγούδια των Bλάχων. Δημοτική και επώνυμη ποίηση’, Αθήνα, Gutenberg, 1985. O Aχ. Λαζάρου μας λέει επί λέξει:

«Για το τρίτο τραγούδι ‘Του Γκόγκου–Μίσιου’ ταιριάζει το λεγόμενο ‘δεν υπάρχει (πιο) τέλειο έγκλημα'. Διότι στην μετάφραση (στα ελληνικά) η Παπαζήση-Παπαθεοδώρου προσθέτει δύο ημιστίχια ανύπαρκτα στο υποτιθέμενο πρωτότυπο αρωμουνικό (βλάχικο) τραγούδι, μοναδικό μάλιστα:

Paduri di munt, s-nu discl’idet, s-voi puil’i s-nu mai cintati, 

s-voi tut armini di vlahuhori, tu lai s-vi-nvisteti.

Ci-una hibari noi andzimu, noi-atel’i din Pirivoli:

Ci Goglu- al Misu–ncl’isira, S –la Ianina lu aducu,

la Bei, la vizirlu. 
 -A lai Gogu ti ni ti aminaci tas-s- γnii ta si-ni ti-ncl’ini? 
 - Nu ni-mi alisara dzenurli, s-muntil’i atel’i analti

Δέντρα να μην ανοίξετε, πουλιά μην κελαηδείτε,

και εσείς οι βλάχοι απ’ τα βουνά, στα μαύρα να ντυθείτε.

Γινάτι μαντάτο ακούσαμε, ν’εμείς οι Περιβολιώτες,

τον Γκόγκο Μίσιο κλείσανε, στα Γιάννενα τον πάνε,

στον Μπέη στον Βεζίρη. 
 - Γκόγκο μ’ γιατί μας άργησες, να ‘ρθείς να προσκυνήσεις; 
 -Τα πλάγια μωρ’ δε μ’άφηναν, και τα ψηλά βουνά μας, 
 οι ρεματιές δε μ’άφηναν, κι οι κρύες οι βρυσούλες.»

(Τα δυο τελευταία ημιστίχια δεν υπάρχουν στα βλάχικα. Πώς και μεταφράστηκαν τότε στα ελληνικά;)

Το τραγούδι αυτό σώζεται στην ελληνική γλώσσα σε πολλές παραλλαγές, τις οποίες δεν μπορούμε να παραθέσουμε αναλυτικά σε ένα σύντομο σημείωμα.:

1. Θεοδ. Π. Σαράντη, ‘Το χωριό Περιβόλι Γρεβενών', Αθήνα 1977.

2. Γ. Ντόντου-Γ. Παπαθανασίου, ‘Το Περιβόλι Η αετοφωλιά της Πίνδου’ (Λαογραφική περιγραφή της κωμοπόλεως Περιβολίου), Θεσσαλονίκη 1973.

3. Δημ. Σαμαρινιώτη (Μακρή). ‘Γάμος του παληού καιρού στη Σαμαρίνα’. Ο Ελληνισμός του Εξωτερικού 25, 262 (1974) 10-12

4. Ακαδημία Αθηνών Γ, 67-70 (Δημ Β. Οικονομίδη-Σπ. Περιστέρη). Παραθέτουν δυο παραλλαγές (Πενταλόφου Κοζάνης και Σαμαρίνας Γρεβενών).

Οι Ντόντος-Παπαθανασίου σε κεφάλαιο με τίτλο ‘ο αξέχαστος ΓΚΟΓΚΟΣ ΜΙΣΙΟΣ' (στα μέσα 19ου αιώνα), επισημαίνουν την παραγνώριση των υπηρεσιών του στο έθνος το ελληνικό, αποκαλώντας αυτόν μέγα άγνωστο της ελληνικής ιστορίας. Ανθολογούν δε το τραγούδι αυτό (όπως και άλλα στην ελληνική γλώσσα) ως βλάχικο. Άρα, με τον όρο βλάχικα δεν εννοούν τραγούδια στη αρωμουνική κατ’ αποκλειστικότητα, αλλά ορθότατα όλα όσα τραγουδούν γενικά οι βλαχόφωνοι.

Οι διάφοροι ερευνητές θέλουν την καταγωγή του από την Σαμαρίνα (Δημ. Σαμαρινιώτης-Μακρής) ή από το Περιβόλι (Σαράντης, Ντόντος-Παπαθανασίου) ή από το Δέλβινο (Κώστας Κρυστάλλης).

Έτσι είναι πολύ σίγουρο ότι το τραγούδι αυτό υπάρχει στην ελληνική γλώσσα ως γνήσιο τραγούδι. Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν το τραγούδι αυτό τραγουδήθηκε αυθόρμητα στα βλάχικα όμως οι συλλογείς που υποστηρίζουν αυτό (Παπαθανασίου-Ντόντος) δηλώνουν αδυναμία καθορισμού του χρόνου, κατά τον οποίον οι Περιβολιώτες αρχίζουν να το τραγουδούν. Εξάλλου εκείνη την εποχή ιδρύονται τα Ρουμανικά σχολεία σε πολλά χωριά της Πίνδου και μάλιστα στο Περιβόλι οι κάτοικοι είχαν διαιρεθεί εις δύο παρατάξεις έτσι ώστε να δημιουργηθούν μεταξύ τους αγεφύρωτα χάσματα με τραγικές συνέπειες. Η μια παράταξη ήταν με την ιδέα του Ρουμανισμού και η άλλη με τον Ελληνισμό.

Μεταξύ των συνεπειών ήταν και η πεισματική χρήση της αρωμουνικής, η οποία συνεχίζεται ακόμη και στους γόνους των πρώτων θυμάτων της ρουμανικής προπαγάνδας στην αναγκαστική διασπορά. Πράγματι μέλος της οικογένειας Σδρού (από το Περιβόλι) εκδίδει στις ΗΠΑ την εφημερίδα Franza Vlaha (βλάχικο Φύλλο), μολονότι γνωρίζει άπταιστα τα ελληνικά. Στην ατμόσφαιρα αυτή καλλιεργήθηκε η αρωμουνική γραμματεία με πρώτα δείγματα μεταφράσεις ή παραφράσεις δημοτικών τραγουδιών, τα οποία άλλοτε τραγουδούσαν ελληνικά στα βλαχοχώρια.