Η ελληνική κληρονομιά της πόλης Szentendre

Του Dr Gyorgy Antal Dioszegi

Η ελληνική κληρονομιά της πόλης του Αγίου Ανδρέα (Szentendre) καθώς και η τοπική ελληνική κοινότητα αποτελούν έως σήμερα εξαιρετικής σημασίας ορόσημα του πολιτισμού και της ιστορίας των Ελλήνων της Ουγγαρίας. Οι ελληνικές εμπορικές οικογένειες της εποχής εκείνης -παρούσες σε όλες τις παραδουνάβιες ουγγρικές πόλεις από το Ζέμουν της σημερινής Σερβίας έως και τη Βιέννη (που μαρτυρούν και τα ελληνόγλωσσα ταφικά τους μνημεία)- αξίζει να ερευνούνται ως ενιαίο σύνολο. Τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της ευρύτερης περιοχής του Αγίου Ανδρέα απαντώνται στις πόλεις Esztergom, Komarom, Pomaz, Πέστη και Vac. 

Το έτος 1698 ''η συντεχνία των Ελλήνων εμπόρων του Αγίου Ανδρέα απέκτησε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας'' : ανάμεσα στους νέους -μόνιμους- κατοίκους της πόλης υπήρχαν και πολλοί Έλληνες, οι οποίοι δεν ήταν πλέον Τούρκοι υπήκοοι. ''Το 1715 ιδρύθηκε η συντεχνία των Ελλήνων κατασκευαστών σαπουνιού με έδρα στην οδό ''Görög'' (Ελλήνων)'', αποδεικνύεται δηλαδή ότι το ελληνικό στοιχείο πέρα από το εμπόριο ασχολούνταν και με τη βιομηχανία. Φυσικά την ηγετική θέση και την πλειοψηφία στον Άγιο Ανδρέα την κατείχε η σερβική εθνικότητα, στην οποία προσαρμόστηκε γρήγορα και η ελληνική μειονότητα. (1) Από τους 22 μόνιμους Έλληνες κατοίκους του Αγίου Ανδρέα (στοιχεία του 1774) πολλοί προέρχονταν από την Μοσχόπολη, η οποία καταστράφηκε και εκκενώθηκε λόγω της αλβανοτούρκικης εισβολής του 1769. (2) Σε επίσημα έγγραφα του δήμου από το 1772 αναφέρονται ονόματα Ελλήνων όπως ''Lazarus Monasterli, Duka Kalo και Ignatius Geregh''. (3) Η Ilona Csillon, σύζυγος του Miklos Tyro -γιός του Έλληνα εμπόρου Lazar Tyro από τον Άγιο Ανδρέα- καταγόταν επίσης από ελληνική εμπορική οικογένεια από την πόλη Vac. (4) ''Οι σκληρά εργαζόμενοι κάτοικοι του Αγίου Ανδρέα συγκέντρωσαν τεράστια περιουσία, σχετικά με την οποία εξαπλώθηκαν και πολλοί μύθοι. Αποδείξεις του πλούτου των Σέρβων και των Ελλήνων αποτελούν οι επτά ορθόδοξοι ναοί σε ρυθμό μπαρόκ, τα διάφορα διατηρητέα κτήρια καθώς και οι εμπορικοί οίκοι που σώζονται στην πόλη έως σήμερα. Οι Έλληνες -παρόμοια με τους Σέρβους- επεδίωκαν να επενδύσουν σε ακίνητα. Αξιόλογο μέρος των αμπελώνων του δήμου ανήκε στους Έλληνες''. (5) 

Szentendre, ελληνική οδός

Η τοπική ελληνική κοινότητα ήκμαζε κατά το δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα. (6) Αξίζει να αναφερθούμε και στην εμφάνιση των Ελλήνων εμπόρων του Αγίου Ανδρέα στα υπόλοιπα αστικά κέντρα της Ουγγαρίας. Σύμφωνα με στοιχεία του 1781 οι Έλληνες επεκτάθηκαν και προς το Debrecen. Συνεργάζονταν στενά με ομογενείς εμπόρους της Πέστης, του Νόβι Σαντ, Kecskemet, Vac, Balassagyarmat, Gyongyosκαι του Tokaj. (7) Τα εξής στοιχεία έχουν καθοριστική σημασία για τον κόσμο των Ελλήνων εμπόρων. ''Οι οδικές μεταφορές προς την Πέστη πραγματοποιούνταν κυρίως στην άλλη όχθη του Δούναβη μέσω της οδού Vac-Βουδαπέστης. Οι μεταφορές δημητριακών και βοοειδών προς την Βιέννη και το Moson εκτελούνταν με ενδιάμεσους σταθμούς την Tata, Komarom και Gyor''. (8) Ο Έλληνας έμπορος Janos Keffala από το Τόκαϊ δραστηριοποιήθηκε και στον Άγιο Ανδρέα. (9) Μετά την εγκατάσταση στον Άγιο Ανδρέα οι Έλληνες διατηρούσαν στενές σχέσεις με τους ομογενείς που ζούσαν σε διάφορα άλλα σημεία της χώρας, διαμορφώνοντας έτσι ένα εμπορικό δίκτυο που κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος της Ουγγαρίας. (10) Στενή ήταν η σχέση με τους Έλληνες του γειτονικού Pomaz. (11) Ο μεγάλος Σέρβος συγγραφέας Ιάκωβ Ιγνιάτοβιτς, καταγόμενος από τον Άγιο Ανδρέα, κατέγραψε εξαιρετικής σημασίας στοιχεία για τον ελληνισμό στο έργο του ''Respectus Vasa'': την μορφή του ελληνικής καταγωγής ευγενή Denicola εμπνεύστηκε από Έλληνες που απέκτησαν ουγγρικό τίτλο ευγενείας. Εδώ να αναφερθεί και το έργο του νεοελληνιστή Odon Fuves με τίτλο ''Ο Lupa αποκτά τίτλο ευγενείας''. (12) Η ελληνική οικογένεια Lupa ή Luppa ζούσε στο Pomaz. 

Οι σχέσεις των ελληνικών κοινοτήτων του Αγίου Ανδρέα και του Vac είναι κι από μόνες τους αξιόλογες. Ο ελληνορθόδοξος ναός του Vac κτίστηκε στην αυλή ενός διόροφου κτιρίου που δώρισε ο Έλληνας Αθανάσιος Μαντσούκας (Athanaz Mandzsuka / Mandzoukou / Mancsuku / Mancsugu). Ο τάφος του βρέθηκε στο νεκροταφείο του Vac πριν από το 1942. Υποτίθεται ότι υπήρξε ανιψιός του Έλληνα εμπόρου Demetriosz Mandzoukou (? - 1779) ιδιοκτήτη ενός μικρού καταστήματος στο δήμο του Vac το 1757 (αργότερα μετακόμισε στον Άγιο Ανδρέα, όπου και απεβίωσε στα 70 του, το ταφικό του μνημείο σώζεται στην αυλή του σερβικού Ι. Ν. Πρεομπραζένσκα. (13) Ο Έλληνας έμπορος Δημήτριος Τολογιάννης το 1757 ήταν μέλος μιας από τις τέσσερις επίσημες εγγεγραμμένες εμπορικές εταιρείες του Vac. (14) Το ταφικό του μνημείο φέρει ελληνική επιγραφή και βρίσκεται στο εσωτερικό του Ι. Ν. Μπλαγκοβέστενσκα στον Άγιο Ανδρέα. Τα αδέλφια Τολογιάννη, ο Δημήτριος και ο Θωμάς, διέθεταν ένα κατάστημα και δυο αποθήκες στο Vac. (15) Ένας τόμος του 1960 περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία αναφορικά με την πόλη του Αγίου Ανδρέα, όπως π.χ και μια φωτογραφία με την επιγραφή ''οδός Toldy, πόρτα κελαριού Έλληνα οινέμπορου''. (16) Οι ελληνικοί τάφοι στον Άγιο Ανδρέα και στο Vac αποτελούν μεγάλης σημασίας πολιτιστική κληρονομιά των Ελλήνων της Ουγγαρίας, όπως π.χ εκείνο του Αναστασίου Μαντσούκα (Naszto Mancsuka). Η διαθήκη του από το 1791 αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα των ελληνόγλωσσων εγγράφων των παλαιών Ελλήνων εμπόρων του Vac. Ένα από τα ελληνικά ταφικά μνημεία στον Άγιο Ανδρέα φέρει την επιγραφή ''Ενθάδε κείτε ο δούλος του Θεού Δημήτριος Μαντζούκος ετών 70 αποβιώσας την 15 Μαϊου 1779''. (17) 

Τα στοιχεία που διαθέτουμε για τον επίσκοπο Διονύσιο Παπαγιαννούσο έχουν επίσης εξαιρετική σημασία. Ο Füves Ödön διατύπωσε ότι ''ήταν ο πλέον ικανός Έλληνας στην Ουγγαρία να αναλάβει καθήκοντα επισκόπου της Βούδας''. Χειροτονήθηκε το 1790 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Από την αλληλογραφία του με Έλληνες του Τόκαϊ προκύπτει ότι ο ίδιος ζούσε για κάποιο διάστημα στην Ι. Μ. Βατοπεδίου. Με το όνομα του συνδέεται η κατασκευή των περισσότερων ελληνορθόδοξων ναών στην Ουγγαρία καθώς και η πρωτοβουλία της ίδρυσης ελληνικής παιδαγωγικής ακαδημίας. (18) Ο επιστήμονας Ανδρέας Χόρβατ αναφέρει ότι οι Έλληνες της Ουγγαρίας κατά τον 18ο αιώνα είχαν την οικονομική ευχέρεια να αναγείρουν ναούς σε όλη την χώρα, πράγμα που αποδεικνύει την γενναιοδωρία, την τεράστια περιουσία και την ευημερία τους. (19) 

Ευγένιος Δούμτσας
Eugen (Jeno) Dumtsa

Ο Füves Ödön γράφει ''Ο πρώτος δήμαρχος της πόλης του Αγίου Ανδρέα το 1872 υπήρξε ο ελληνικής καταγωγής Jeno Dumtsa''. (20) ''H οδός Jeno Dumcsa μέρα με τη μέρα θυμίζει στους κατοίκους τον μέγα δήμαρχο, ενώ η οδός Görög και η εκκλησία ''Görög'' (Ελληνική) κρατούν ζωντανή την μνήμη των Ελλήνων εμπόρων που έζησαν πάνω από έναν αιώνα στον δήμο αυτό''. (21) Οι Ντούμτσα κατάγονταν από την Μοσχόπολη. Στην Ελληνική Μητρόπολη της Βιέννης εκτίθεται ένα ταμπλό με ελληνικά ονόματα από το 1854, στο οποίο αναφέρεται και το επώνυμο Ντούμτσα. Τα ελληνικά επώνυμα της Ουγγαρίας αποτελούν ξεχωριστό και ενδιαφέρον πεδίο έρευνας. Το επώνυμο Dumtsa / Dimtsa / Demtsa, απαντάται στις ελληνικές κοινότητες της Βιέννης, του Κομάρομ, του Μίσκολτς και της Πέστης. Τάφοι των Ντούμτσα με ελληνικές επιγραφές σώζονται και στο ορθόδοξο κοιμητήριο του Κομάρομ. Το επώνυμο υπάρχει στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα. Το Ουγγρικό Πρακτορείο Ειδήσεων στις 11 Νοεμβρίου 1926 σε δημοσίευμα του αναφέρει ότι ο δήμος του Αγίου Ανδρέα στις 14 Νοεμβρίου διοργάνωνε πανηγυρική απονομή του τίτλου Επιτίμου Δημότη προς τιμήν του ελληνικής καταγωγής υποκόμη Θεόδωρου Αγοραστού (Tivadar Agoraszto, 1870-1945 Βουδαπέστη), ο οποίος υπήρξε για δεκάδες χρόνια επικεφαλής της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Πέστης. Η τελετή απονομής πραγματοποιήθηκε από τον δήμαρχο της πόλης στα πλαίσια της εορταστικής εκδήλωσης προς τιμήν της δεύτερης έκθεσης των ''Καλλιτεχνών του Αγίου Ανδρέα''. (22) 

Παραπομπές

Δημοσιεύθηκε: Περιοδικό ''Ελληνισμός'' (Αύγουστος 2016), Έκδοση της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας.

Σχετικές αναρτήσεις:
~ Οι Έλληνες του Αγίου Ανδρέα (Szentendre)