Οι Έλληνες του Αγίου Ανδρέα (Szentendre)

Του Dr Gyorgy Antal Dioszegi

~ Φωτο: Το γνωστό σήμα 4% των Ελλήνων εμπό­ρων στον κεντρικό λίθο της αψίδας ενός κτιρίου του Szentendre (Jókai u. 2.)

Στο ορθόδοξο παρελθόν του Szentendre πρέπει να τονίσουμε ότι ο Στέφανος, Έλληνας μοναχός του μεσαίωνα, στο χρονικό του ονομάζει το Szentendre Άγιον Ανδρέα και Βουλγαρία: μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν ορθόδοξοι από την Βουλγαρία, οι οποίοι μάλλον ξέφυγαν από τους Τούρκους και ήρθαν εδώ. Στο Szentendre έρχονταν Έλληνες από τη Μακεδονία μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα: σημαντικό γεγονός είναι ότι η συντεχνία τους πήρε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στις 13 Ιουλίου 1698.

Το 18° αιώνα υπήρξε ακόμα πολύ σημαντική ελληνική κοινότητα στο Szentendre: κράτησαν επαφή με Έλληνες εμπόρους άλλων περιοχών υπό μορφή δικτύου και στα χέρια τους συγκεντρώ­θηκε σημαντικό μέρος του εμπορίου της χώρας. Σύμφωνα με δυο Γερμανούς ταξιδιώτες το εμπόριο το 1755 ήταν στα χέρια των εύπορων Ελλήνων εμπόρων που εμπορεύονταν σε όλη την τουρκική αυτοκρατορία. Στην πλατεία Fő του Szentendre βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (το σλαβικό όνομά του είναι Blagovesztenszka) και δίπλα στην πλα­ϊνή είσοδό του, σε μια πινακίδα βρίσκε­ται μια επιτάφια επιγραφή στα ελληνικά που μας ενημερώνει ότι ο Τολογιάννης Δημήτρης (Tolojanni Demeter), που κατάγεται από την πόλη Υπισχίας και έζησε μια περιπετειώδη ζωή, απεβίωσε εκεί στις 24 Απριλίου 1759 σε ηλικία 48 ετών (ο οποίος κατά τα άλλα, ήταν Έλληνας έμπορος της πόλης Vác).

~ Φωτο: Επιτάφια επιγραφή στα ελλη­νικά στον τοίχο του ναού

Αυτός ο ναός ονομάστηκε παλιά Ελλη­νικός Ναός: οι Έλληνες της γειτονιάς (σ’ αυτό αναφέρεται και το όνομα της οδού Ελλήνων δίπλα του), ήταν μέλη αυτής της ενορίας και συμμετείχαν στην οικο­δόμηση του ναού. Ο Ödön Füves έγραψε ότι βρίσκονται δυο ελληνόγλωσσες επι­τάφιες επιγραφές στην αυλή του ναού Preobrazsenszka του Szentendre. Στους Έλληνες του Szentendre του 18ου αιώνα άνηκαν (μεταξύ άλλων): οι Αντρέας Χατζής (Hadzsi András), Νικό­λαος Πούγιος (Pulyo Miklós), Γεώργιος Πόποβιτς (Popovics György), Θεόδω­ρος Μάρτον (Marton Tódor), Μιχάλης Κοσμάς (Kozma Mihály), Γεώργιος Μίλας (Mila György), Κωνσταντίνος Λάσκαρης (Laszkar Konstantin). Οι έμποροι του Szentendre εμπλούτισαν την περιου­σία τους και στις πόλεις Vác, Komárom, Gyöngyös, Balassagyarmat, Debrecen. Μεταξύ τους περισσότεροι, όπως π.χ. οι οικογένειες Νικόλα (Nicola), Πόποβιτς (Popovics) και Λούπα (Lupa), έγιναν πολύ πλούσιοι.

Πριν από την επιδημία φυλλοξήρας το κρασί του Szentendre και του Vác έφτανε προς τον βορρά -εν μέρει- πλωτά. Οι έμποροι των χωριών στην κλίση (στροφή) του Δούναβη έπαιξαν επίσης ρόλο στη μεταφορά του οίνου, των δημητριακών, του αλατιού, των μπαχαρικών και των υφασμάτων προς τα Βαλκάνια, στα πλαίσια του εμπορίου μακρινών αποστάσεων που έλαβε μέρος μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Στις σημαντικότερες ελληνικές οικογένειες άνηκαν και οι οικογένειες Τυρού (Tyró) και Δούμτσα (Dumcsa). Οι Έλληνες του Szentendre ήταν σε επαφή με τους Έλλη­νες του Komárom: ο ένας κλάδος της οικογένειας Δούμτσα (Dumcsa) έγκαταστάθηκε στο Szentendre. Το οικογενει­ακό όνομα Δούμτσας (Dumcsa) εμφανί­ζεται και στο Miskolc σε μορφή Δέμτσας (Demtsa). Από το Komárom ήρθε στην Πέστη το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ο Ναούμ Δούμτσας (Dumcsa Naum) έμπο­ρος σιτηρών: την εταιρεία του ανέλαβε να συνεχίσει ο γαμπρός του Ιγνάτιος Δούμτσας (Dumcsa Ignác), καταγόμενος από την άλλη πλευρά της οικογένειας ο οποίος έβαλε στο επίκεντρο της δραστηριότητάς του από το εμπόριο και τη μεταφορά σιτηρών την τραπεζική δραστηριότητα μέχρι το 1850. 

Ευγένιος Δούμτσας 

Evgen (Jenő) Dumcsa

Ο Ανα­στάσιος Ιγνάτιος Δούμτσας (Dumcsa Ignác Atanáz) (Révkomárom, 1808-?) αυτοκρατορικός σύμβουλος έζησε στο Szentendre. Αξίζει να αναφερθεί ότι, φίλος του Lajos Kossuth ήταν ο Δημή­τρης Δούμτσας (Dumcsa Demeter) που έμεινε στην Πέστη-Βούδα στην πλατεία Ελισάβετ 1 (σήμερα είναι οδός József Attila 9). 

Το Szentendre έγινε πόλη με τακτικό συμβούλιο το 1872: ο πρώτος του δήμαρχος ήταν ο ελληνικής καταγω­γής Ευγένιος Δούμτσας (Dumcsa Jenó) (1838-1917., Szentendre) πλούσιος έμπο­ρος και κτηματίας (εκλέχτηκε αρχιδι­καστής του Szentendre από το 1871), εγγονός του Αναστάσιου Ιγνάτιου Δούμ­τσα (Dumcsa Ignác Atanáz). Ο Ευγένιος Δούμτσας (Dumcsa Jenő) ήταν αρχιδικα­στής έως το 1903. Κατά τη διάρκεια της 31χρονης λειτουργίας του, ένα μέρος του μισθού του το έδινε στο ίδρυμα φτωχών. Την δεκαετία 1880, η επιδη­μία φυλλοξήρας κατέστρεψε το σημα­ντικό μέρος του περίφημου αμπελιού του Szentendre: αυτός ήταν που παρότρυνε την εισαγωγή της παραγωγής φρούτων. Τα φρούτα και τα λαχανικά σε λίγα χρόνια προσέφεραν ένα ασφα­λές εισόδημα σε ένα μέρος του πληθυ­σμού. Τότε ξεκίνησε και η καλλιέργια του περίφημου gooseberry (egres, piszke) του Szentendre. Με δική του πρωτο­βουλία ξεκίνησε το 1888 ο τοπικός σιδη­ρόδρομος. Το 1897 του απονεμείθηκε ο Σταυρός των Ιπποτών του Τάγμα­ τος Φρανσίσκου Ιωσήφ. Η μνήμη αυτού του ονομαστού δήμαρχου διατηρείται με την επονομασία της οδού Ευγένιος Δούμτσας (Dumcsa Jenő) που βρίσκεται βόρεια από το σταθμό του Szentendre και είναι γνωστός πεζόδρομος. 

Το 1828 στο Szentendre απεβίωσε ο Έλληνας Διονύσιος Παπαγιαννούσης (1750-1828) (με άλλο όνομα Διονύσιος Πόποβιτς - Dionisziosz Popovics), γεν­νημένος στην Κοζάνη, ο οποίος ήταν ορθόδοξος επίσκοπος στη Βούδα. Ήταν μοναχός στη Μονή Βατοπεδίου στο Αγιο Όρος, χειροτονήθηκε επίσκοπος το 1785. Κατά τη διάρκεια της θητείας του από το 1790 ως το 1828 ο ίδιος ευχολόγησε κάθε ελληνική εκκλησία στην Ουγγαρία, ενώ με το όνομά του σχετί­ζεται το σχέδιο της ίδρυσης της ελλη­νικής παιδαγωγικής ακαδημίας. Είναι θαμμένος στο σέρβικο καθεδρικό ναό του Szentendre, αλλά η ελληνόγλωσση επιτάφια επιγραφή του τοποθετήθηκε στον τοίχο του ελληνικού ναού της πλα­τείας Petőfi στην Πέστη, χειρονομία που εκφράζει την ελληνική ταυτότητά του. 

Οδός Ευγένιου Δούμτσα (Dumtsa Jenő)

Το κτίριο που φιλοξενεί το Μουσείο Vajda Lajos στο Szentendre, είναι ένα από τα ελληνικά εμπορικά κτίρια του 18ου αιώνα σε ρυθμό copf (πλεξίδα). Χτίστηκε από έναν Έλληνα έμπορο, και μετά έτυχε στην ιδιοκτησία του Ευγένιου Δούμτσα (Dumtsa Jenó) του πρώτου Δήμαρχου της πόλης, το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Το στούντιο με σύγχρο­νους καλλιτέχνες λειτουργεί από το 1972 στο κτίριο. Η μνήμη του ελληνικής κατα­γωγής Ευγένιου Δούμτσα (Dumtsa Jenő) (Πέστη 1838 - Αγιος Ανδρέας 1917), του πλούσιου έμπορου και κτηματία, ζει μέχρι σήμερα ζωντανά στην πόλη. Οι ελληνόφωνες επιτάφιες επιγραφές από το 18-19ο αιώνα της οικογένειας Dumtsa στη δεξιά πλευρά της ορθόδο­ξης εκκλησίας του Komárom υπενθυμίζουν μέχρι σήμερα την σημαντικότητα αυτής της οικογένειας. 

«Ο ερυθρός οίνος του Szentendre» ήταν η σπεσιαλιτέ αυτής της περιοχής: το σταφύλι aszú στέγνωσαν στη σοφίτα και μετά το ανακάτεψαν στο κρασί kadarka και το ωρίμασαν. Αυτό το κρασί με μεσο­λάβηση των εμπόρων του Szentendre, στο Δούναβη έφτασε στη Βιέννη. Για τέτοιο ωριμασμένο, άριστης ποιότητας κρασί οι πελάτες έδωσαν δέκα φορές περισσότερα λεφτά από τη συνηθισμένη τιμή. Η φυλλοξήρα σ' αυτήν την περιοχή εμφανίστηκε από το 1882 και ο Έλληνας Πέτρος Λούππας (Luppa Péter) αγωνί­στηκε πολύ για την καταπολέμησή της. 

Ο Έλληνας της Πέστης, ο Θεόδωρος Αγοραστός (Agorasztó Tivadar) (1870- 1945) ως ειδικός του τομέα διοίκη­σης, ήταν επίτιμος πολίτης 50 χωριών, καθώς και του Szentendre. Το δικό του πρόσωπο αξίζει να αναφερθεί επί­σης, γιατί ήταν vicecomes του νομού Πέστης και αιώνιος μέλος της άνω βου­λής, καθώς και δραστηριοποιούταν επί δεκαετίες ως κύριος επιστάτης της ελλη­νικής ορθόδοξης εκκλησίας στην πλα­τεία Petőfi. 

Πηγές: 

Ferenc Balogh: Ουγγαρία. Πατριδογνω­σία. Βουδαπέστη, 2007 

Οι νομοί και οι πόλεις της Ουγγαρίας. Η μονογραφία της Ουγγαρίας. Σύνταξη: Samu Borovszky, Βουδαπέστη, 1911 

Endre Karíovszky: Οι εμπορικές επα­φές της Ουγγαρίας το 1755. Με βάση της σύγχρονης έκθεσης των κόμηδων Haugwitz και Procop. Στο: Έρευνα της Ιστορίας της Οικονομίας στην Ουγγαρία 1897. 

Ödön Füves: Κεφάλαια από την ζωή των Ελλήνων του Szentendre. Στο: Αρχαίες Μελέτες 8/1-2. (Ξεχωριστό αντίτυπο 1961) 

Πίνακας από την έκθεση της ελληνικής εκκλησίας στο Vác το Σεπτέμβριο 2008 

László Hovanyecz: Επιτύμβια πέτρα του Δημήτρη Τολογιάννη. Είναι 250 χρονών η Bíagovesztenszka του Szentendre, την οποία ο λαός αποκαλεί μόνο Ελληνική Εκκλησία. Στο Népszabadság 3 Ιουνίου 2002 

Erika Pethó Zsoltné Németh: Οι ονομασίες των οδών του Szentendre. Szentendre, 1983 Edit G. Sin: O Szentendre στο μεταίχμιο του 19-20ου αιώνα. Στο: Κεφάλαια από την ιστορία του νομού Πέστης. . Studia Comitatensia. 8. Szentendre, 1979. 

Αξιοπερίεργα από τα χίλια χρόνια της ιστορίας του Szentendre. Άρθρο της Katalin Török. Μια εκκλησία, μια οδός και τρεις τάφοι. Ελληνες στο Szentendre το 18ο αιώνα. Στο: Το Szentendre και τα περίχωρά του. Δημόσια και πολιτιστική εβδομαδιαία εφημερίδα. 23ος έτος. 18ο φύλλο. 15 Μαΐου 2009.

Μετάφραση από τα ουγ­γρικά: Edit Vengrinyák

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό: ''Ελληνισμός'' (Ιούλιος 2011), Έκδοση της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας.

Σχετικές αναρτήσεις:

~ Η ελληνική κληρονομιά της πόλης Szentendre